341

5-nji bap

341

5-nji bap

Abdurrahman ibn Ebzadan rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “Ammar Omara şeýle diýdi: “Men (ýerde gumuň üstünde) togalandym, soňra Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň ýanyna bardym. Ol maňa “Ýüzüňe we eliňe mesh edenem bolsaň ýeterlik bolardy” diýdi.

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ كَثِيرٍ، أَخْبَرَنَا شُعْبَةُ، عَنِ الحَكَمِ، عَنْ ذَرٍّ، عَنِ ابْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبْزَى، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبْزَى، قَالَ: قَالَ عَمَّارٌ لِعُمَرَ: تَمَعَّكْتُ، فَأَتَيْتُ النَّبِيَّ ﷺ فَقَالَ: يَكْفِيكَ الوَجْهَ وَالكَفَّيْنِ.

342

5-nji bap

342

5-nji bap

Ibn Abdurrahman, Abdurrahman ibn Ebzeden rowaýat etmegine görä, ol şeýle diýipdir: “Men Ammaryň Omara (şeýle diýen wagty) oňa şaýat boldum” diýip, hadysyň dowamyny gürrüň berdi.

حَدَّثَنَا مُسْلِمٌ، حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، عَنِ الحَكَمِ، عَنْ ذَرٍّ، عَنْ ابْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبْزَى، قَالَ: شَهِدْتُ عُمَرَ، فَقَالَ لَهُ عَمَّارٌ، وَسَاقَ الحَدِيثَ.

343

5-nji bap

343

5-nji bap

Ibn Abdurrahman ibn Ebzä, öz kakasyndan rowaýat etmegine görä, Ammar şeýle gürrüň berdi diýip, aýdyp berdi: “Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem elini ýere uryp, ýüzüne we ellerine mesh etdi”.

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا غُنْدَرٌ، حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، عَنِ الحَكَمِ، عَنْ ذَرٍّ، عَنِ ابْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبْزَى، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: قَالَ عَمَّارٌ: فَضَرَبَ النَّبِيُّ ﷺ بِيَدِهِ الأَرْضَ، فَمَسَحَ وَجْهَهُ وَكَفَّيْهِ.

Salgylanma:

• Mesh etmek – sürtmek

344

6-nji bap

344

6-nji bap

"Ymran ibn Husoýyndan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “(Bir gezek) biz Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem bilen sapardadyk. Biz gije ýöredik. Gijäniň ahyry bolanda, (dynç almak üçin ýadowlykdan ýaňa), biz özümizi (bilmän) bir ýere zyňdyk. Ýolagçy üçin ondan, (ýagny dynç almakdan) süýji zat ýokdy. (Biz şeýle bir uklap ýatypdyrys welin), bizi diňe (ertesi) Günüň yssy oýardy. Ilki bilen oýanan pylanydy, soňra pylany, soň pylany, soň dördünji bolup oýanan adam Omar ibn Hattabdy. (Şol wagt Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem hem ýatyrdy). Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem ýatan wagty, ony hiç kim oýarmazdy, çünki biz Onuň ukusynda nämeler bolup geçýänini bilmezdik. Omar oýanandan soň, adamlaryň bolup durşuny gördi. Omar gaty güýçli adamdy. Ol gaty sesi bilen “Allahu Akbär!” diýip, gygyryp başlady, onuň bu gygyran sesine hatda Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem hem oýandy. Adamlar Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň (ýanyna gelip), bu bolan zatlary aýdyp berdiler. Ol “Zeleli ýok (ýa-da zyýan bermez, bu ýerden) ýola düşüň!” diýdi. Olar ýola düşdüler. Birneme ýöränlerinden soň, bir ýerde düşlediler we (Pygamberimiz sallallahu aleýhi weselleme) derrew täret alar ýaly suw getirdiler. Ol täret aldy. Soňra azan aýdyldy we Ol adamlar bilen namaz okady. Namazy gutarandan soň, (Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem) gyrada durup, adamlar bilen namaz okamadyk bir adamy gördi we ondan “Eý, Pylany! Näme üçin adamlar bilen namaz okamadyň, saňa näme päsgel berdi?” diýip sorady. Ol “Men junub boldum, meniň ýanymda suw ýokdy” diýdi. (Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem) oňa: “(Şolar ýaly ýagdaýda, suwuň ýerine), arassa topragy ulansaň, şol saňa ýeterlik bolar” diýdi. Şondan soň Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem ýene-de ýola düşdi. (Biraz wagt geçensoň), adamlar suwsuzlykdan zeýrenip başladylar. Soňra Ol bir ýerde düşledi we ýanyna Alyny we ýene-de bir adamy (hadysy rowaýat eden onuň adyny ýadyndan çykarypdyr) çagyrdy we olara “Gidiň-de suw gözläň!” diýdi. Olar suw gözlemäge ýola düşdüler we (az salymdan) düýesiniň üstündäki iki suwly tulumyň ortasynda oturan bir aýala gabat geldiler. Olar ol aýaldan “Nirede suw bar?” diýip soradylar. Ol aýal “Düýn şular ýaly wagt men suwuň ýakasyndadym, (beýleki) ýoldaşlarym hem meniň yzymdan gelýär” diýdi. Olar oňa “Ýöre!” diýdiler. Ol aýal “Nirä?” diýdi. Olar “Allahyň Resuly (sallallahu aleýhi wesellemiň) ýanyna” diýdiler. Ol aýal “Şol Sabi, (ýagny ata-babalarynyň dinini taşlan adam) diýýänleriniň ýanynamy?” diýip sorady. Olar “Hawa, bu seniň diýjek bolýan adamyň (ýanyna), hany indi ýöre” diýdiler. Ony Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň ýanyna getirdiler we Oňa hemme zady gürrüň berdiler. Ol aýaly düýesinden düşürdiler. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem bir gap getiriň diýdi. Tulumlaryň agzyny açyp (ondan suw aldy we alan suwuny tulumdan alşy ýaly ýene-de yzyna) guýdy. Soňra (tulumlaryň) ýokarky agzyny daňdy we aşaky agzyny açyp, adamlara seslenip: “Geliň, (şundaky suwdan) haýwanlaryňyza içiriň we özüňize-de suw alyň!” diýip gygyrdy. Soňra (adamlar gelip), kimsi haýwanlaryny suwa ýakmaga başlady, kimsi bolsa özi üçin suw alyp başlady. Iň soňunda Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem junub bolan adamy ýanyna çagyryp, oňa bir gapda suw berip: “Gitde şuny üstüňden akyt!” diýdi. Ol aýal bolsa dik duran ýerinden, suwuny näme edip durandyklaryna (haýran galyp) seredip durdy. Allahdan ant içýärin, haçan-da, tulumlardan aljak suwumyzy alyp bolanymyzdan soň, tulumlaryň içindäki suwlar öňküsinden hem has köp ýaly bolup göründi. Soňra Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem “Bir zatlar ýygnap, ol aýala beriň!” diýdi. Adamlar onuň üçin hurma, un we sawik (ýaly zatlary) ýygnap, ony bir eşigiň arasyna salyp goýdular. Soňra ol aýaly düýesine mündürdiler we öňünde-de (ýaňky ýygnan) iýmitli eşigi goýdular. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem ol aýala “Bilýäň dälmi, biz seniň suwuňdan hiç zat azaldan däldiris, bizi suwdan gandyran Allahdyr!” diýdi. Ol aýal öýüne gijä galyp bardy. Onuň (hossarlary) “Pylany, seni näme saklady, beýle (gijä galar ýaly)?” diýdiler. Ol aýal “Geň galdyryjy bir waka boldy. (Ýolda gelýärkäm), iki sany adama duş geldim, olar meni şol dinden çykan diýilýän adamyň ýanyna alyp gitdiler. Ol adam hem şuny, şuny etdi” diýip, olara gürrüň berdi. “Allahdan ant içýärin! Ortaky we yşarat barmaklaryny asmana göterip, Ol, hakykatdanam, ýa-ha (Asmany we Ýeri göz öňünde tutup), bularyň arasynda ýaşaýan iň güýçli jadygöý, ýa-da Allanyň hakyky Pygamberidir!” diýdi. Şondan soň musulmanlar şol aýalyň golaýyndaky (obalarda) ýaşaýan müşrüklere hüjüm edip başladylar, ýöne onuň obasyna degmeýärdiler. Ol bir gün öz kowumyna “Meniň pikirimçe, bu adamlaryň size degmeýänligi tötänden däl bolsa gerek. Belki-de, Yslam dinini kabul etmek islegiňiz bardyr?” diýdi. Olar ony diňlediler we Yslam dinini kabul etdiler”. Ebu Abdulla (El-Buhary) “Saba” (sözi) bir dinden çykyp, başga bir dine girmeklige aýdylýar” diýipdir. Ebul-’Aliýe bolsa “As-Sobiun – Zebury okaýan, ähli kitapdan bir fyrkadyr” diýipdir "

"حَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ، قَالَ: حَدَّثَنِي يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا عَوْفٌ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو رَجَاءٍ، عَنْ عِمْرَانَ، قَالَ: كُنَّا فِي سَفَرٍ مَعَ النَّبِيِّ ﷺ، وَإِنَّا أَسْرَيْنَا حَتَّى كُنَّا فِي آخِرِ اللَّيْلِ، وَقَعْنَا وَقْعَةً، وَلاَ وَقْعَةَ أَحْلَى عِنْدَ المُسَافِرِ مِنْهَا، فَمَا أَيْقَظَنَا إِلَّا حَرُّ الشَّمْسِ، وَكَانَ أَوَّلَ مَنِ اسْتَيْقَظَ فُلاَنٌ، ثُمَّ فُلاَنٌ، ثُمَّ فُلاَنٌ - يُسَمِّيهِمْ أَبُو رَجَاءٍ فَنَسِيَ عَوْفٌ ثُمَّ عُمَرُ بْنُ الخَطَّابِ الرَّابِعُ - وَكَانَ النَّبِيُّ ﷺ إِذَا نَامَ لَمْ يُوقَظْ حَتَّى يَكُونَ هُوَ يَسْتَيْقِظُ، لِأَنَّا لاَ نَدْرِي مَا يَحْدُثُ لَهُ فِي نَوْمِهِ، فَلَمَّا اسْتَيْقَظَ عُمَرُ وَرَأَى مَا أَصَابَ النَّاسَ وَكَانَ رَجُلًا جَلِيدًا، فَكَبَّرَ وَرَفَعَ صَوْتَهُ بِالتَّكْبِيرِ، فَمَا زَالَ يُكَبِّرُ وَيَرْفَعُ صَوْتَهُ بِالتَّكْبِيرِ حَتَّى اسْتَيْقَظَ بِصَوْتِهِ النَّبِيُّ ﷺ، فَلَمَّا اسْتَيْقَظَ شَكَوْا إِلَيْهِ الَّذِي أَصَابَهُمْ، قَالَ: «لاَ ضَيْرَ - أَوْ لاَ يَضِيرُ - ارْتَحِلُوا»، فَارْتَحَلَ، فَسَارَ غَيْرَ بَعِيدٍ، ثُمَّ نَزَلَ فَدَعَا بِالوَضُوءِ، فَتَوَضَّأَ، وَنُودِيَ بِالصَّلاَةِ، فَصَلَّى بِالنَّاسِ، فَلَمَّا انْفَتَلَ مِنْ صَلاَتِهِ إِذَا هُوَ بِرَجُلٍ مُعْتَزِلٍ لَمْ يُصَلِّ مَعَ القَوْمِ، قَالَ: «مَا مَنَعَكَ يَا فُلاَنُ أَنْ تُصَلِّيَ مَعَ القَوْمِ؟» قَالَ: أَصَابَتْنِي جَنَابَةٌ وَلاَ مَاءَ، قَالَ: «عَلَيْكَ بِالصَّعِيدِ، فَإِنَّهُ يَكْفِيكَ»، ثُمَّ سَارَ النَّبِيُّ ﷺ، فَاشْتَكَى إِلَيْهِ النَّاسُ مِنَ العَطَشِ، فَنَزَلَ فَدَعَا فُلاَنًا - كَانَ يُسَمِّيهِ أَبُو رَجَاءٍ نَسِيَهُ عَوْفٌ - وَدَعَا عَلِيًّا فَقَالَ: «اذْهَبَا، فَابْتَغِيَا المَاءَ» فَانْطَلَقَا، فَتَلَقَّيَا امْرَأَةً بَيْنَ مَزَادَتَيْنِ - أَوْ سَطِيحَتَيْنِ - مِنْ مَاءٍ عَلَى بَعِيرٍ لَهَا، فَقَالاَ لَهَا: أَيْنَ المَاءُ؟ قَالَتْ: عَهْدِي بِالْمَاءِ أَمْسِ هَذِهِ السَّاعَةَ وَنَفَرُنَا خُلُوفٌ، قَالاَ لَهَا: انْطَلِقِي، إِذًا قَالَتْ: إِلَى أَيْنَ؟ قَالاَ: إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ﷺ، قَالَتْ: الَّذِي يُقَالُ لَهُ الصَّابِئُ، قَالاَ: هُوَ الَّذِي تَعْنِينَ، فَانْطَلِقِي، فَجَاءَا بِهَا إِلَى النَّبِيِّ ﷺ، وَحَدَّثَاهُ الحَدِيثَ، قَالَ: فَاسْتَنْزَلُوهَا عَنْ بَعِيرِهَا، وَدَعَا النَّبِيُّ ﷺ بِإِنَاءٍ، فَفَرَّغَ فِيهِ مِنْ أَفْوَاهِ المَزَادَتَيْنِ - أَوْ سَطِيحَتَيْنِ - وَأَوْكَأَ أَفْوَاهَهُمَا وَأَطْلَقَ العَزَالِيَ، وَنُودِيَ فِي النَّاسِ اسْقُوا وَاسْتَقُوا، فَسَقَى مَنْ شَاءَ وَاسْتَقَى مَنْ شَاءَ وَكَانَ آخِرُ ذَاكَ أَنْ أَعْطَى الَّذِي أَصَابَتْهُ الجَنَابَةُ إِنَاءً مِنْ مَاءٍ، قَالَ: «اذْهَبْ فَأَفْرِغْهُ عَلَيْكَ»، وَهِيَ قَائِمَةٌ تَنْظُرُ إِلَى مَا يُفْعَلُ بِمَائِهَا، وَايْمُ اللَّهِ لَقَدْ أُقْلِعَ عَنْهَا، وَإِنَّهُ لَيُخَيَّلُ إِلَيْنَا أَنَّهَا أَشَدُّ مِلْأَةً مِنْهَا حِينَ ابْتَدَأَ فِيهَا، فَقَالَ النَّبِيُّ ﷺ: «اجْمَعُوا لَهَا» فَجَمَعُوا لَهَا مِنْ بَيْنِ عَجْوَةٍ وَدَقِيقَةٍ وَسَوِيقَةٍ حَتَّى جَمَعُوا لَهَا طَعَامًا، فَجَعَلُوهَا فِي ثَوْبٍ وَحَمَلُوهَا عَلَى بَعِيرِهَا وَوَضَعُوا الثَّوْبَ بَيْنَ يَدَيْهَا، قَالَ لَهَا: «تَعْلَمِينَ، مَا رَزِئْنَا مِنْ مَائِكِ شَيْئًا، وَلَكِنَّ اللَّهَ هُوَ الَّذِي أَسْقَانَا»، فَأَتَتْ أَهْلَهَا وَقَدِ احْتَبَسَتْ عَنْهُمْ، قَالُوا: مَا حَبَسَكِ يَا فُلاَنَةُ، قَالَتْ: العَجَبُ لَقِيَنِي رَجُلاَنِ، فَذَهَبَا بِي إِلَى هَذَا الَّذِي يُقَالُ لَهُ الصَّابِئُ فَفَعَلَ كَذَا وَكَذَا، فَوَاللَّهِ إِنَّهُ لَأَسْحَرُ النَّاسِ مِنْ بَيْنِ هَذِهِ وَهَذِهِ، وَقَالَتْ: بِإِصْبَعَيْهَا الوُسْطَى وَالسَّبَّابَةِ، فَرَفَعَتْهُمَا إِلَى السَّمَاءِ - تَعْنِي السَّمَاءَ وَالأَرْضَ - أَوْ إِنَّهُ لَرَسُولُ اللَّهِ حَقًّا، فَكَانَ المُسْلِمُونَ بَعْدَ ذَلِكَ يُغِيرُونَ عَلَى مَنْ حَوْلَهَا مِنَ المُشْرِكِينَ، وَلاَ يُصِيبُونَ الصِّرْمَ الَّذِي هِيَ مِنْهُ، فَقَالَتْ: يَوْمًا لِقَوْمِهَا مَا أُرَى أَنَّ هَؤُلاَءِ القَوْمَ يَدْعُونَكُمْ عَمْدًا، فَهَلْ لَكُمْ فِي الإِسْلاَمِ؟ فَأَطَاعُوهَا، فَدَخَلُوا فِي الإِسْلاَمِ. قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ: صَبَأَ: خَرَجَ مِنْ دِينٍ إِلَى غَيْرِهِ. وَقَالَ أَبُو العَالِيَةِ: الصَّابِئِينَ فِرْقَةٌ مِنْ أَهْلِ الكِتَابِ يَقْرَءُونَ الزَّبُورَ. "

345

7-nji bap

345

7-nji bap

"Ebu Wailden habar berilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “(Bir gezek) Ebu Musa Abdulla ibn Mes’uddan “(Junub bolan adam) suw tapmasa, namaz okamaly dälmi?” diýip sorady. Abdulla (ibn Mes’ud) oňa “Eger olara muny, (ýagny teýim) etmäge rugsat bersem, onda bir adam (suwuny) sowuk gören wagty hem muny ederdi, ýagny teýim edip, namaz okardy” diýdi. Ebu Musa şeýle diýdi: Men “Hany onda, Ammaryň Omara aýdan sözi nirede?” diýip soradym. Abdulla (ibn Mes’ud) oňa “Meniň pikirimçe, Omar Ammaryň aýdan sözlerinden kanagatlanandyr öýdemok!” diýdi. "

حَدَّثَنَا بِشْرُ بْنُ خَالِدٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدٌ هُوَ غُنْدَرٌ أَخْبَرَنَا شُعْبَةُ، عَنْ سُلَيْمَانَ، عَنْ أَبِي وَائِلٍ، قَالَ: قَالَ أَبُو مُوسَى لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ: «إِذَا لَمْ يَجِدِ المَاءَ لاَ يُصَلِّي؟» قَالَ عَبْدُ اللَّهِ: لَوْ رَخَّصْتُ لَهُمْ فِي هَذَا كَانَ إِذَا وَجَدَ أَحَدُهُمُ البَرْدَ قَالَ: هَكَذَا - يَعْنِي تَيَمَّمَ - وَصَلَّى، قَالَ: قُلْتُ: «فَأَيْنَ قَوْلُ عَمَّارٍ لِعُمَرَ؟» قَالَ: إِنِّي لَمْ أَرَ عُمَرَ قَنِعَ بِقَوْلِ عَمَّارٍ.

346

7-nji bap

346

7-nji bap

A’maş şeýle diýipdir: Men Şakyk ibn Selemäniň şeýle diýenini eşitdim, diýdi: “(Bir gün) men Abdulla (ibn Mes’ud) we Ebu Musa (El-Aş’arynyň) ýanyndadym. Ebu Musa (Ibni Mes’uda) “Eý Ebu Abdurrahman, junub bolan adam suw tapmasa, näme etmeli?” diýip sorady. Abdulla oňa “Suw tapýança namaz okamaly däl” diýdi. Ebu Musa oňa “Sen onda Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň Ammara “(Guma togalanman, eliňi we ýüzüňi bir gezek mesh edenem bolsaň), ýeterlik bolardy” diýen sözüni näme etjek” diýdi. (Ibn Mes’ud) oňa “Omaryň (Ammaryň gürrüň beren zadyna) kanagatlanmandygyny bilmeýärsiňmi näme?!” diýdi. Ebu Musa oňa “Bolýar onda, Ammaryň sözüni goýaly, ýöne sen bu aýata näme diýjek?” diýdi. Abdulla (ibn Mes’ud) näme jogap berjegini bilmän şeýle diýdi: “Bu meselede olara (aňsatlaşdyryp) rugsat bersek, onda olaryň içinde suwy sowuk bolsa-da, (suwa düşmekligi) goýup, teýim edip ýörenleri bolar” diýdi. Men Şakykdan “Abdulla (ibn Mes’ud) şol sebäpden muny halamadymy?” diýip soradym. Ol “Hawa” diýdi.

حَدَّثَنَا عُمَرُ بْنُ حَفْصٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي، قَالَ: حَدَّثَنَا الأَعْمَشُ، قَالَ: سَمِعْتُ شَقِيقَ بْنَ سَلَمَةَ، قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ عَبْدِ اللَّهِ، وَأَبِي مُوسَى، فَقَالَ لَهُ أَبُو مُوسَى: أَرَأَيْتَ يَا أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ إِذَا أَجْنَبَ فَلَمْ يَجِدْ مَاءً، كَيْفَ يَصْنَعُ؟ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ: لاَ يُصَلِّي حَتَّى يَجِدَ المَاءَ، فَقَالَ أَبُو مُوسَى: فَكَيْفَ تَصْنَعُ بِقَوْلِ عَمَّارٍ حِينَ قَالَ لَهُ النَّبِيُّ ﷺ: «كَانَ يَكْفِيكَ» قَالَ: أَلَمْ تَرَ عُمَرَ لَمْ يَقْنَعْ بِذَلِكَ، فَقَالَ أَبُو مُوسَى: فَدَعْنَا مِنْ قَوْلِ عَمَّارٍ كَيْفَ تَصْنَعُ بِهَذِهِ الآيَةِ؟ فَمَا دَرَى عَبْدُ اللَّهِ مَا يَقُولُ، فَقَالَ: إِنَّا لَوْ رَخَّصْنَا لَهُمْ فِي هَذَا لَأَوْشَكَ إِذَا بَرَدَ عَلَى أَحَدِهِمُ المَاءُ أَنْ يَدَعَهُ وَيَتَيَمَّمَ فَقُلْتُ لِشَقِيقٍ فَإِنَّمَا كَرِهَ عَبْدُ اللَّهِ لِهَذَا؟ قَالَ: نَعَمْ.

347

8-nji bap

347

8-nji bap

"Şakykdan habar berilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “(Bir gün) men Abdulla (ibn Mes’ud) bilen Ebu Musa (El-Aş’arynyň) ýanynda otyrdym. Ebu Musa “Bir adam junub bolsa, bir aýlap hem suw tapmasa, ol adam teýim edip namaz okamaly dälmi näme? (Beýle bolýan bolsa) onda “Mäide” süresindäki “Eger suw tapmasaňyz, päk toprak bilen teýemmum (teýim) ediň! Ýüzleriňize we elleriňize mesh ediň!” {Mäide:6}” aýatyna näme diýjek?” diýip, Ibni Mes’uda sorag berdi. Abdulla oňa “Eger-de muny etmäge rugsat berilse, onda olar suwlary sowuk bolsa-da (täret alman) topraga teýim ederler ýöreler” diýdi. Men oňa “Sen muny diňe şonuň üçin halamadyňmy?” diýip soradym. Ol “Hawa” diýdi. Ebu Musa soňra (Ibni Mes’uda) “Sen Ammaryň Omara aýdan (şu) sözüni eşitmediňmi nämä?” diýdi. (Ammar şeýle diýipdi): “(Bir gün) Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem meni bir iş üçin iberdi. (Ýolda) junub boldum, suw tapyp bilmedim. Soňra men edil haýwanlaryň ýerde togalanyşy ýaly togalandym. Soňra muny Pygamberimiz sallallahu aleýhi weselleme gürrüň berdim. Ol maňa “Sen şeýleräk edenem bolsaň ýeterlik bolardy” diýip, bir gezek elini ýere urdy, soňra elini silkip, çep eli bilen sag eliniň arkasyna (ýa-da sag eli bilen çep eliniň arkasyna) mesh etdi. Soň bolsa ýüzüne mesh edip görkezdi” diýdi. Abdulla (ibn Mes’ud) oňa “Bilýäňmi sen, Omar Ammaryň aýdan sözi bilen ylalaşmandyr” diýdi. Ýa’lä, A’maşyň Şakykdan rowaýat eden sözüne şulary goşup getirdi. Şakyk şeýle diýdi: “(Bir gün) men Abdulla (ibn Mes’udyň) we Ebu Musa El-Aş’arynyň ýanyndadym. Ebu Musa (Ibni Mes’uda): “Sen Ammaryň Omara aýdan (şu) sözüni eşitmediňmi nämä?: “Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem (bir gün) meni we seni bir iş üçin iberipdi. (Ýolda) junub boldum, soňra topraga togalandym. Soňra biz muny Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň ýanyna gelip gürrüň berdik. Ol şonda bize: “Şeýle edenem bolsaň, ýetik bolardy” – diýip, ýzüne we eline bir gezek mesh edip görkezdi” – diýdi. "

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ سَلاَمٍ، قَالَ: أَخْبَرَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ، عَنِ الأَعْمَشِ، عَنْ شَقِيقٍ، قَالَ: كُنْتُ جَالِسًا مَعَ عَبْدِ اللَّهِ وَأَبِي مُوسَى الأَشْعَرِيِّ، فَقَالَ لَهُ أَبُو مُوسَى: لَوْ أَنَّ رَجُلًا أَجْنَبَ فَلَمْ يَجِدِ المَاءَ شَهْرًا، أَمَا كَانَ يَتَيَمَّمُ وَيُصَلِّي، فَكَيْفَ تَصْنَعُونَ بِهَذِهِ الْآيَةِ فِي سُورَةِ المَائِدَةِ: ﴿فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا﴾ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ: لَوْ رُخِّصَ لَهُمْ فِي هَذَا لَأَوْشَكُوا إِذَا بَرَدَ عَلَيْهِمُ المَاءُ أَنْ يَتَيَمَّمُوا الصَّعِيدَ. قُلْتُ: وَإِنَّمَا كَرِهْتُمْ هَذَا لِذَا؟ قَالَ: نَعَمْ، فَقَالَ أَبُو مُوسَى: أَلَمْ تَسْمَعْ قَوْلَ عَمَّارٍ لِعُمَرَ: بَعَثَنِي رَسُولُ اللَّهِ ﷺ فِي حَاجَةٍ، فَأَجْنَبْتُ فَلَمْ أَجِدِ المَاءَ، فَتَمَرَّغْتُ فِي الصَّعِيدِ كَمَا تَمَرَّغُ الدَّابَّةُ، فَذَكَرْتُ ذَلِكَ لِلنَّبِيِّ ﷺ، فَقَالَ: «إِنَّمَا كَانَ يَكْفِيكَ أَنْ تَصْنَعَ هَكَذَا، فَضَرَبَ بِكَفِّهِ ضَرْبَةً عَلَى الأَرْضِ، ثُمَّ نَفَضَهَا، ثُمَّ مَسَحَ بِهِمَا ظَهْرَ كَفِّهِ بِشِمَالِهِ أَوْ ظَهْرَ شِمَالِهِ بِكَفِّهِ، ثُمَّ مَسَحَ بِهِمَا وَجْهَهُ» فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ: أَفَلَمْ تَرَ عُمَرَ لَمْ يَقْنَعْ بِقَوْلِ عَمَّارٍ؟ وَزَادَ يَعْلَى، عَنِ الْأَعْمَشِ، عَنْ شَقِيقٍ: كُنْتُ مَعَ عَبْدِ اللَّهِ وَأَبِي مُوسَى، فَقَالَ أَبُو مُوسَى: أَلَمْ تَسْمَعْ قَوْلَ عَمَّارٍ لِعُمَرَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ بَعَثَنِي أَنَا وَأَنْتَ، فَأَجْنَبْتُ فَتَمَعَّكْتُ بِالصَّعِيدِ، فَأَتَيْنَا رَسُولَ اللَّهِ ﷺ فَأَخْبَرْنَاهُ، فَقَالَ: إِنَّمَا كَانَ يَكْفِيكَ هَكَذَا. وَمَسَحَ وَجْهَهُ وَكَفَّيْهِ وَاحِدَةً.

348

9-nji bap

348

9-nji bap

Ymran ibn Husoýyn Al-Huzagydan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “(Bir gezek) Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem adamlar bilen namaz okaman ýeke özi bir gyrada duran bir adamy gördi we oňa “Eý, pylany! Adamlar bilen bile namaz okamaga saňa näme päsgel berdi?” diýip, sorady. Ol “Ýa Resulallah! Men junub boldum, suwam ýok” diýdi. (Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem) oňa “(Şeýle ýagdaýlarda suwuň ýerine) arassa toprakdan peýdalanaý, şol saňa ýeterlik bolar!” diýdi.

حَدَّثَنَا عَبْدَانُ، قَالَ: أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ، قَالَ: أَخْبَرَنَا عَوْفٌ، عَنْ أَبِي رَجَاءٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا عِمْرَانُ بْنُ حُصَيْنٍ الخُزَاعِيُّ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ رَأَى رَجُلًا مُعْتَزِلًا لَمْ يُصَلِّ فِي القَوْمِ، فَقَالَ: «يَا فُلاَنُ مَا مَنَعَكَ أَنْ تُصَلِّيَ فِي القَوْمِ؟» فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ: أَصَابَتْنِي جَنَابَةٌ وَلاَ مَاءَ، قَالَ: «عَلَيْكَ بِالصَّعِيدِ فَإِنَّهُ يَكْفِيكَ «

349

1-nji bap

349

1-nji bap

"Enes ibn Mälikden rowaýat edilmegine görä, Ebu Zerr (Allah ondan razy bolsun) gürrüň beripdir. (Ýagny) Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir: “Mekgede bolan wagtym, (bir gün) öýümiň üçegi açyldy we ýokardan Jebraýyl (aleýhissalam) indi, gursagymy ýaryp, soňra ony Zemzem suwy bilen ýuwdy. Soňra altyndan ýasalan içi iman bilen paýhasdan doldurylan bir legen getirip, ony meniň gursagyma guýdy we soňra gursagymy ýapdy. Soňra elimden tutup, meni Dünýäniň asmanyna, ýokaryk çykardy. Haçan-da, biz Dünýäniň asmanyna ýetenimizde, Jebraýyl aleýhissalam asmanyň sakçysyna “Aç!” diýdi. Ol “Kim bu?” diýip sorady. “Bu – men Jebraýyl” diýdi. Ol ýene-de “Ýanyňda biri barmy?” diýdi. Jebraýyl (aleýhissalam) “Hawa, ýanymda Muhammed sallallahu aleýhi wesellem bar” diýdi. Ol ýene-de “Onuň yzyndan (gelsin diýip) habar iberdilermi?” diýdi. Jebraýyl “Hawa” diýdi. Ol (derwezäni) açandan soň, biz Dünýäniň asmanynyň üstüne çykdyk. Biz ol ýerde oturan bir adamy gördük. Ol adamyň sagynda bir gara tümlük, çepinde-de bir gara tümlük bardy. Ol adam sag tarapyna sereden wagty gülýärdi, çep tarapyna seredende bolsa aglaýardy. (Ol adam meni görende) “Hoş geldiň, salyh pygamber we salyh perzent!” diýdi. Men Jebraýyldan “Bu kim?” diýip soradym. Ol “Bu – Adam (ata), sagyndaky we çepindäki gara tümlükler bolsa, onuň zürýatlarynyň ruhlarydyr” diýdi. “Sagyndakylar Jennetiler, çepindäki gara tümlükler bolsa dowzaha girjeklerdir. Şonuň üçin hem sagyna seredende gülýär, çepine seredende bolsa aglaýar” diýdi. (Soňra Jebraýyl) meniň bilen ikinji (gat) asmana çykdy we onuň sakçysyna “Aç!” diýdi. Bu sakçy hem oňa owalky (sakçynyň) aýdan soraglary ýaly soraglary berip, soňra (derwezäni) açdy. Enes şeýle diýdi: “Ebu Zerr (Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem) asmanda Adamy, Idrisi, Musany, Isany we Ybrahymy (Allahyň salat we salamy olara bolsun) görenem bolsa, olaryň anyk menzilleriniň nirededigini, (ýagny haýsy gatdadygyny) aýtmandyr, ýöne diňe Adam (ata) Dünýäniň asmanynyň (birinji gatynda) we Ybrahym (pygambere-de) asmanyň altynjy (gatynda) duşup görüşendigini aýtdy”. Ýene-de Enes şeýle diýdi: “Haçan-da, Jebraýyl (aleýhissalam) Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem bilen Idrisiň ýanyndan geçip barýarkalar, (Idris) oňa: “Hoş geldiň salyh pygamber we salyh dogan!” diýipdir. (Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem) – men “Bu kim?” diýdim. Jebraýyl (aleýhissalam) “Bu – Idris” diýdi. Soňra Musanyň ýanyndan geçdim. Ol maňa “Hoş geldiň salyh dogan we salyh pygamber!” diýdi. Men “Bu kim?” diýdim. Ol “Bu – Musa” diýdi. Soňra Isanyň ýanyndan geçdim. Ol maňa “Hoş geldiň salyh dogan we salyh pygamber!” diýdi. Men “Bu kim?” diýdim. Ol “Bu – Isa” diýdi. Soňra Ybrahymyň ýanyndan geçdim. Ol hem maňa “Hoş geldiň salyh pygamber we salyh ogul!” diýdi. Men “Bu kim?” diýdim. Ol “Bu – Ybrahym (sallallahu aleýhi wesellemdir)” diýdi. Ibni Şihäb şeýle diýipdir: “Ibnu Hazmyň habar bermegine görä, Ibn Abbasyň we Ebu Habbatul Ensarynyň (Allah olardan razy bolsun) rowaýat etmeklerine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir: “Soňra Jebraýyl (aleýhissalam) meni alyp, şeýle bir beýiklige çykardy welin, men hatda şol ýerde galamlaryň (ýazýan) seslerine çenli eşitdim”. Ýene-de Ibn Hazimiň we Enes ibn Mäligiň habar bermeklerine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir: “Allah meniň ymmatyma (her gün) elli (gezek) namaz okamagy parz etdi. Men bu buýruk bilen gaýdyp gelýärkäm, Musanyň ýanyndan geçdim. Ol menden “Allah ymmatyňa näme parz etdi?” diýip sorady. Men “(Her gün) elli namaz okamagy buýurdy” diýdim. (Musa) maňa “Yzyňa (dolan-da), Robbuň ýanyna bar, çünki seniň ymmatyň muňa güýji ýetmez?” diýdi. Men yzyma öwrülip, Allaha ýüz tutdum. Allah namazyň ýaryny aýyrdy. Soň Musanyň ýanyna gaýdyp geldim we oňa: “Ýaryny aýyrdy” diýdim. Ol “Robbuňa ýüz tut , çünki seniň ymmatyň muňa-da güýji ýetmez?” diýdi. Men ýene-de Allaha ýüz tutdym. Allah ýene-de ýaryny aýyrdy. Men ýene-de Musanyň ýanyna geldim. Ol ýene-de maňa “Robbuň ýanyna bar, çünki seniň ymmatyň muňa-da güýji ýetmez?” diýdi. Men ýene-de Allaha ýüz tutdym. Allaha Tagala şonda “Ol bäşdir we (şol bir wagtyň özünde) ellidir . Meniň sözüm üýtgeýän däldir!” diýdi. Men şondan soň, Musanyň ýanyna gaýdyp geldim, ol maňa ýene-de gaýtalap: “Robbuňa ýüz tut!” diýdi. Men oňa “Men indi Robbumdan utanýaryn!” diýdim. Soňra Jebraýyl (aleýhissalam) meni has aňryk – “Sidretul-Muntehaň” ýanyna alyp gitdi. Ol ýerler şeýle bir reňkler bilen gurşalypdyr welin, ony taryp etmek mümkin däldi. Soň meni Jennete saldylar. Ol ýerde (bir giden) merjen monjuklary bardy we onuň topragy hem miskdendi. "

"حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ بُكَيْرٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا اللَّيْثُ، عَنْ يُونُسَ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: كَانَ أَبُو ذَرٍّ يُحَدِّثُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ قَالَ: فُرِجَ عَنْ سَقْفِ بَيْتِي وَأَنَا بِمَكَّةَ، فَنَزَلَ جِبْرِيلُ ﷺ، فَفَرَجَ صَدْرِي، ثُمَّ غَسَلَهُ بِمَاءِ زَمْزَمَ، ثُمَّ جَاءَ بِطَسْتٍ مِنْ ذَهَبٍ مُمْتَلِئٍ حِكْمَةً وَإِيمَانًا، فَأَفْرَغَهُ فِي صَدْرِي، ثُمَّ أَطْبَقَهُ، ثُمَّ أَخَذَ بِيَدِي، فَعَرَجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا، فَلَمَّا جِئْتُ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا، قَالَ جِبْرِيلُ: لِخَازِنِ السَّمَاءِ افْتَحْ، قَالَ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ هَذَا جِبْرِيلُ، قَالَ: هَلْ مَعَكَ أَحَدٌ؟ قَالَ: نَعَمْ مَعِي مُحَمَّدٌ ﷺ، فَقَالَ: أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، فَلَمَّا فَتَحَ عَلَوْنَا السَّمَاءَ الدُّنْيَا، فَإِذَا رَجُلٌ قَاعِدٌ عَلَى يَمِينِهِ أَسْوِدَةٌ، وَعَلَى يَسَارِهِ أَسْوِدَةٌ، إِذَا نَظَرَ قِبَلَ يَمِينِهِ ضَحِكَ، وَإِذَا نَظَرَ قِبَلَ يَسَارِهِ بَكَى، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالِابْنِ الصَّالِحِ، قُلْتُ لِجِبْرِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا آدَمُ، وَهَذِهِ الأَسْوِدَةُ عَنْ يَمِينِهِ وَشِمَالِهِ نَسَمُ بَنِيهِ، فَأَهْلُ اليَمِينِ مِنْهُمْ أَهْلُ الجَنَّةِ، وَالأَسْوِدَةُ الَّتِي عَنْ شِمَالِهِ أَهْلُ النَّارِ، فَإِذَا نَظَرَ عَنْ يَمِينِهِ ضَحِكَ، وَإِذَا نَظَرَ قِبَلَ شِمَالِهِ بَكَى حَتَّى عَرَجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الثَّانِيَةِ، فَقَالَ لِخَازِنِهَا: افْتَحْ، فَقَالَ لَهُ خَازِنِهَا مِثْلَ مَا قَالَ الأَوَّلُ: فَفَتَحَ، - قَالَ أَنَسٌ: فَذَكَرَ أَنَّهُ وَجَدَ فِي السَّمَوَاتِ آدَمَ، وَإِدْرِيسَ، وَمُوسَى، وَعِيسَى، وَإِبْرَاهِيمَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ، وَلَمْ يُثْبِتْ كَيْفَ مَنَازِلُهُمْ غَيْرَ أَنَّهُ ذَكَرَ أَنَّهُ وَجَدَ آدَمَ فِي السَّمَاءِ الدُّنْيَا وَإِبْرَاهِيمَ فِي السَّمَاءِ السَّادِسَةِ، قَالَ أَنَسٌ - فَلَمَّا مَرَّ جِبْرِيلُ بِالنَّبِيِّ ﷺ بِإِدْرِيسَ قَالَ: مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالأَخِ الصَّالِحِ، فَقُلْتُ مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا إِدْرِيسُ، ثُمَّ مَرَرْتُ بِمُوسَى فَقَالَ: مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالأَخِ الصَّالِحِ، قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا مُوسَى، ثُمَّ مَرَرْتُ بِعِيسَى فَقَالَ: مَرْحَبًا بِالأَخِ الصَّالِحِ وَالنَّبِيِّ الصَّالِحِ، قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا عِيسَى، ثُمَّ مَرَرْتُ بِإِبْرَاهِيمَ، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالِابْنِ الصَّالِحِ، قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا إِبْرَاهِيمُ ﷺ قَالَ ابْنُ شِهَابٍ: فَأَخْبَرَنِي ابْنُ حَزْمٍ، أَنَّ ابْنَ عَبَّاسٍ، وَأَبَا حَبَّةَ الأَنْصَارِيَّ، كَانَا يَقُولاَنِ: قَالَ النَّبِيُّ ﷺ ثُمَّ عُرِجَ بِي حَتَّى ظَهَرْتُ لِمُسْتَوَى أَسْمَعُ فِيهِ صَرِيفَ الأَقْلاَمِ. قَالَ ابْنُ حَزْمٍ، وَأَنَسُ بْنُ مَالِكٍ: قَالَ النَّبِيُّ ﷺفَفَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ عَلَى أُمَّتِي خَمْسِينَ صَلاَةً، فَرَجَعْتُ بِذَلِكَ، حَتَّى مَرَرْتُ عَلَى مُوسَى، فَقَالَ: مَا فَرَضَ اللَّهُ لَكَ عَلَى أُمَّتِكَ؟ قُلْتُ: فَرَضَ خَمْسِينَ صَلاَةً، قَالَ: فَارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ، فَإِنَّ أُمَّتَكَ لاَ تُطِيقُ ذَلِكَ، فَرَاجَعْتُ، فَوَضَعَ شَطْرَهَا، فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى، قُلْتُ: وَضَعَ شَطْرَهَا، فَقَالَ: رَاجِعْ رَبَّكَ، فَإِنَّ أُمَّتَكَ لاَ تُطِيقُ، فَرَاجَعْتُ فَوَضَعَ شَطْرَهَا، فَرَجَعْتُ إِلَيْهِ، فَقَالَ: ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ، فَإِنَّ أُمَّتَكَ لاَ تُطِيقُ ذَلِكَ، فَرَاجَعْتُهُ، فَقَالَ: هِيَ خَمْسٌ، وَهِيَ خَمْسُونَ، لاَ يُبَدَّلُ القَوْلُ لَدَيَّ، فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى، فَقَالَ: رَاجِعْ رَبَّكَ، فَقُلْتُ: اسْتَحْيَيْتُ مِنْ رَبِّي، ثُمَّ انْطَلَقَ بِي، حَتَّى انْتَهَى بِي إِلَى سِدْرَةِ المُنْتَهَى، وَغَشِيَهَا أَلْوَانٌ لاَ أَدْرِي مَا هِيَ؟ ثُمَّ أُدْخِلْتُ الجَنَّةَ، فَإِذَا فِيهَا حَبَايِلُ اللُّؤْلُؤِ وَإِذَا تُرَابُهَا المِسْكُ. "

Salgylanma:

“• Galamlaryň Allahyň buýruklaryny we adamlaryň ýazgytlaryny, takdyryny ýazyp duran seslerini eşitdim, diýipdir. • Ýüz tutup, haýyşt et. • “Bäş wagt namaz bolsa-da, elli wagt namazyň sogabyny berýändirin” diýdigidir. ”

350

1-nji bap

350

1-nji bap

Mu’minleriň enesi Aişadan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “Allah namazy parz eden wagty, adamyň (hemişelik) ýaşaýan ýerinde (öýünde) ýa-da saparda (ýolagçy) bolanda (agşamdan başga namazlary) iki rekagat, iki rekagatdan okamagy parz etdi. Soňra saparda okalýan namazlar (şol iki rekagatlygyna) goýuldy. Emma (hemişelik) ýaşaýan ýerinde, (ýagny öýde) okalýan namazlary bolsa köpeldildi”.

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يُوسُفَ، قَالَ: أَخْبَرَنَا مَالِكٌ، عَنْ صَالِحِ بْنِ كَيْسَانَ، عَنْ عُرْوَةَ بْنِ الزُّبَيْرِ، عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ المُؤْمِنِينَ، قَالَتْ: فَرَضَ اللَّهُ الصَّلاَةَ حِينَ فَرَضَهَا، رَكْعَتَيْنِ رَكْعَتَيْنِ، فِي الحَضَرِ وَالسَّفَرِ، فَأُقِرَّتْ صَلاَةُ السَّفَرِ، وَزِيدَ فِي صَلاَةِ الحَضَرِ.

Salgylanma:

• Ilki hemme namazlar, agşam namazyndan başga namazlar, saparda-da, öýde-de iki rekagatdan ybarat eken. Soň olaryň rekagat sanlaryny köpeldipdir

Sahyh al Buhary yslam dininiň iň ygtybarly hadys ýygyndysydyr. Takmynan 7,275 hadysy öz içine alýan bu eser, Pygamberimiziň sünnetine esaslanyp, musulmanlaryň gündelik durmuşynda ýol görkezijidir.

Möhüm Baglanyşyklar

Sahih al bukhari programmasy

Bir basyş bilen uygulamany göçür we ruhy syýahata başla!