1659

86-nji bap

1659

86-nji bap

Muhammed ibn Ebu Bekr As-Sakafiden rowaýat edilmegine görä, bir gezek olar Minadan Arafata tarap gidip barýarkalar, ol Enes ibn Mälikden: “Şunuň ýaly günde Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem bilen bile bolan wagtlayňyz nemä ederdiňiz?” diýip sorady. Ol: “Telbiýe eden telbiýe ederdi, hiç kim oňa muny gadagan etmezdi, tekbir eden tekbir ederdi oňa-da hiç kim hiç zat diýmezdi” diýdi.

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يُوسُفَ، أَخْبَرَنَا مَالِكٌ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ الثَّقَفِيِّ، أَنَّهُ سَأَلَ أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ وَهُمَا غَادِيَانِ مِنْ مِنًى إِلَى عَرَفَةَ: كَيْفَ كُنْتُمْ تَصْنَعُونَ فِي هَذَا اليَوْمِ، مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ﷺ؟ فَقَالَ: «كَانَ يُهِلُّ مِنَّا المُهِلُّ فَلاَ يُنْكِرُ عَلَيْهِ، وَيُكَبِّرُ مِنَّا المُكَبِّرُ فَلاَ يُنْكِرُ عَلَيْهِ«.

Salgylanma:

•Tekbir – Allahu Akbär diýmek.

1660

87-nji bap

1660

87-nji bap

"Sälimden rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýdi: “Abdulmelik (ibn Merwan) Hajjaja haj meselesinde Ibn Omaryň pikirine garşy gelmezligi emr edip, oňa bir hat ýazyp ugradypdyr. Arafa güni Gün çür depeden (günbatarlygyna tarap) süýşip başlan badynda (kakam) Ibn Omar (Allah olardan razy bolsun) gelip, Hajjajyň çadyrynyň öňünde belent sesi bilen gygyrdy. (Bu sesi eşidip) çöl zagfarany bilen boýalan donyny egnine atyp Hajjäj daşaryk çykdy we: “Eý Ebu Abdyrrahman, saňa näme boldy?” diýip sorady. Ibn Omar: “Eger-de sünnete eýerjek bolsaň, Arafata ýöre” diýdi. Hajjäj: “Şu wagtmy?” diýip sorady. Ibn Omar: “Howa” diýdi. Hajjäj: “Garaş, men kellämden bir suw akydaýyn, soň çykaryn” diýdi. Ibn Omar düýesinden ýere düşüp, Hajjaj çykýança garaşdy. Sälim şeýle diýdi: “Hajjaj çykan soň ol, meniň bilen kakamyň arasyndan ýöräp gitdi. Men Hajjaja: “Eger-de sünnete laýyk etjek bolsaň, hutbany gysga oka-da, Arafatda durmagy çaltlaşdyr!” diýdi. Şol wagt, Hajjaj Abdullanyň ýüzüne seredip başlady. Abdulla muny görüp: “(Sälim) dogry aýtdy” diýdi."

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يُوسُفَ، أَخْبَرَنَا مَالِكٌ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، عَنْ سَالِمٍ، قَالَ: كَتَبَ عَبْدُ المَلِكِ إِلَى الحَجَّاجِ: أَنْ لاَ يُخَالِفَ ابْنَ عُمَرَ فِي الحَجِّ، فَجَاءَ ابْنُ عُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، وَأَنَا مَعَهُ يَوْمَ عَرَفَةَ حِينَ زَالَتِ الشَّمْسُ، فَصَاحَ عِنْدَ سُرَادِقِ الحَجَّاجِ، فَخَرَجَ وَعَلَيْهِ مِلْحَفَةٌ مُعَصْفَرَةٌ فَقَالَ: مَا لَكَ يَا أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ فَقَالَ: «الرَّوَاحَ إِنْ كُنْتَ تُرِيدُ السُّنَّةَ»، قَالَ: هَذِهِ السَّاعَةَ؟ قَالَ: «نَعَمْ»، قَالَ: فَأَنْظِرْنِي حَتَّى أُفِيضَ عَلَى رَأْسِي ثُمَّ أَخْرُجُ، فَنَزَلَ حَتَّى خَرَجَ الحَجَّاجُ فَسَارَ بَيْنِي وَبَيْنَ أَبِي فَقُلْتُ: إِنْ كُنْتَ تُرِيدُ السُّنَّةَ فَاقْصُرِ الخُطْبَةَ وَعَجِّلِ الوُقُوفَ، فَجَعَلَ يَنْظُرُ إِلَى عَبْدِ اللَّهِ فَلَمَّا رَأَى ذَلِكَ عَبْدُ اللَّهِ قَالَ: «صَدَقَ«.

Salgylanma:

” •Abdulmelik ibn Merwan umewileriň halyfy bolupdyr. (685-705) ýyllarda. • Hajjaj ibn Ýusuf Yragyň emiri we Abdulmeligiň (zalym) serkerdesi bolupdyr • Ýagny suwa düşeýin diýmek isledi. • Mesjidi Nemiredäki hutbany.”

1661

88-nji bap

1661

88-nji bap

Ummu Fadl bintu Harisden rowaýat edilmegine görä, bir gezek Arafa güni käbir adamlar meniň ýanymda Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň agyzy bekläp, beklemedigi hakynda jedelleşdiler. Käbirleri: “Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň (şu gün) agzy bekli” diýdiler. Käbirleri bolsa: “Bekli däl” diýdiler. Şondan soň men Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem Arafatda düýesiniň üstünde durka bir käse süýt ugratdym, ol hem ony içdi” diýdi.

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مَسْلَمَةَ، عَنْ مَالِكٍ، عَنْ أَبِي النَّضْرِ، عَنْ عُمَيْرٍ مَوْلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ العَبَّاسِ، عَنْ أُمِّ الفَضْلِ بِنْتِ الحَارِثِ، أَنَّ نَاسًا اخْتَلَفُوا عِنْدَهَا يَوْمَ عَرَفَةَ فِي صَوْمِ النَّبِيِّ ﷺ فَقَالَ بَعْضُهُمْ: هُوَ صَائِمٌ، وَقَالَ بَعْضُهُمْ: لَيْسَ بِصَائِمٍ، «فَأَرْسَلْتُ إِلَيْهِ بِقَدَحِ لَبَنٍ وَهُوَ وَاقِفٌ عَلَى بَعِيرِهِ فَشَرِبَهُ«.

1662

89-nji bap

1662

89-nji bap

"Ibn Şihäbden rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýdi: “Sälim maňa şeýle habar berdi: “Haçanda, Hajjaj ibn Ýusuf, Ibn Zubeýr bilen (Allah olardan razy bolsun, söweşmek) üçin gelen ýyly, ol Abdulladan (Allah ondan razy bolsyn): “Arafa güni sen Arafatda nädip durýarsyň?” diýip sorady. Sälim: “Eger-de, sünnete laýyk etjek bolsaň, onda Arafa güni (zowaldan soň) derrew namazyňy oka!” diýdi. Abdulla ibn Omar: “Sälim dogry aýtdy. Çünki sahabalar sünnete görä, öýle bilen ikindi namazynyň arasyny birleşdirerdiler” diýdi. Men Sälimden: “Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem hem şeýle ederdimi?” diýip soradym. Sälim: “Eýsem, siz bu meselede sünnetden başga bir zada eýerjekdiňizmi!?” diýdi."

وَقَالَ اللَّيْثُ: حَدَّثَنِي عُقَيْلٌ، عَنْ ابْنِ شِهَابٍ، قَالَ: أَخْبَرَنِي سَالِمٌ، أَنَّ الحَجَّاجَ بْنَ يُوسُفَ، عَامَ نَزَلَ بِابْنِ الزُّبَيْرِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، سَأَلَ عَبْدَ اللَّهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، كَيْفَ تَصْنَعُ فِي المَوْقِفِ يَوْمَ عَرَفَةَ؟ فَقَالَ سَالِمٌ: «إِنْ كُنْتَ تُرِيدُ السُّنَّةَ فَهَجِّرْ بِالصَّلاَةِ يَوْمَ عَرَفَةَ»، فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ: «صَدَقَ، إِنَّهُمْ كَانُوا يَجْمَعُونَ بَيْنَ الظُّهْرِ وَالعَصْرِ فِي السُّنَّةِ»، فَقُلْتُ لِسَالِمٍ: أَفَعَلَ ذَلِكَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ؟ فَقَالَ سَالِمٌ: «وَهَلْ تَتَّبِعُونَ فِي ذَلِكَ إِلَّا سُنَّتَهُ«.

1663

90-nji bap

1663

90-nji bap

"Sälim ibn Abdulladan rowaýat edilmegine görä, Abdulmelik ibn Merwan, Hajjaja haj meselesinde Abdulla ibn Omarayň yzyna eýermekligi tabşyryp, hat ýazyp ugratdy. Arafa güni gelip, Gün çür depeden (günbatarlygyna tarap) süýşip, meýil edip başlan badynda (kakam) Ibn Omar (Allah olardan razy bolsun) gelip we men hem onuň bilen biledim, Hajjajyň çadyrynyň öňünde belent sesi bilen “Nirede bu?” diýip gygyrdy. Hajjäj daşaryk çykdy. Ibn Omar oňa: “(Arafa) gitmeli wagt boldy!” diýdi. Hajjäj: “Häzirmi?” diýdi. Ibn Omar: “Howa” diýdi. Hajjäj: “Biraz garaş, kellämden bir suw akydaýyn” diýdi. Ibn Omar düýesinden ýere düşüp, Hajjaj çykýança garaşdy. Hajjaj çykan soň meniň bilen kakamyň arasynda ýöredi. Men oňa: “Egerde sen bu gün sünnete laýyk hereket etjek bolsaň, hutbany gysga oka-da, Arafatda durmaga howluk!” diýdi. Ibn Omar: “(Sälim) dogry aýtdy” diýdi."

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مَسْلَمَةَ، أَخْبَرَنَا مَالِكٌ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، عَنْ سَالِمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، أَنَّ عَبْدَ المَلِكِ بْنَ مَرْوَانَ، كَتَبَ إِلَى الحَجَّاجِ أَنْ يَأْتَمَّ بِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ فِي الحَجِّ، فَلَمَّا كَانَ يَوْمُ عَرَفَةَ، جَاءَ ابْنُ عُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا وَأَنَا مَعَهُ حِينَ زَاغَتِ الشَّمْسُ أَوْ زَالَتْ، فَصَاحَ عِنْدَ فُسْطَاطِهِ أَيْنَ هَذَا؟ فَخَرَجَ إِلَيْهِ فَقَالَ ابْنُ عُمَرَ: «الرَّوَاحَ» فَقَالَ: الآنَ، قَالَ: «نَعَمْ»، قَالَ: أَنْظِرْنِي أُفِيضُ عَلَيَّ مَاءً، فَنَزَلَ ابْنُ عُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا حَتَّى خَرَجَ، فَسَارَ بَيْنِي وَبَيْنَ أَبِي فَقُلْتُ: إِنْ كُنْتَ تُرِيدُ أَنْ تُصِيبَ السُّنَّةَ اليَوْمَ فَاقْصُرِ الخُطْبَةَ وَعَجِّلِ الوُقُوفَ فَقَالَ ابْنُ عُمَرَ «صَدَقَ«.

Salgylanma:

•Mesjidi Nemiredäki hutbany.

1664

92-nji bap

1664

92-nji bap

Jubeýr ibn Mut‘ymdan rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “Men Arafa güni bir düýämi ýitirdim we ony gözlemäge çykdym. Men şonda Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň Arafatda duranyny gördüm we (öz-özüme), Wallahy, bu ahmeslerden bolmaly, onuň bu ýerde näme işi barka?” diýdim.

حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، حَدَّثَنَا سُفْيَانُ، حَدَّثَنَا عَمْرٌو [ص: 163] ، حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ، عَنْ أَبِيهِ، كُنْتُ أَطْلُبُ بَعِيرًا لِي ح وحَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ، حَدَّثَنَا سُفْيَانُ، عَنْ عَمْرٍو، سَمِعَ مُحَمَّدَ بْنَ جُبَيْرٍ، عَنْ أَبِيهِ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ قَالَ: أَضْلَلْتُ بَعِيرًا لِي، فَذَهَبْتُ أَطْلُبُهُ يَوْمَ عَرَفَةَ، فَرَأَيْتُ النَّبِيَّ ﷺ وَاقِفًا بِعَرَفَةَ، فَقُلْتُ: «هَذَا وَاللَّهِ مِنَ الحُمْسِ فَمَا شَأْنُهُ هَا هُنَا«.

Salgylanma:

•Yslamdan öň kureýişler we haramda ýaşaýan araplar özlerine ahmesler diýipdirler. Olar haj edenlerinde Haramyň çäginden çykmandyrlar. Ahmes köplük sanda bolup biligi Humsy-dyr.

1665

92-nji bap

1665

92-nji bap

"‘Urwa şeýle diýipdir: “Yslamdan öňki jähiliýýet döwürinde ahmeslerden başga ähli adamlar ýalaňaç halynda towaf ederdiler. “Ahmesler” – bular Kureýişliler we olaryň doguran nesilleridi. Ahmesler sogap üçin (haja gelýän) adamlara öz eşiklerini bererdiler. Erkekler erkeklere, aýallar bolsa aýallara eşik bererdiler. Olar hem şol eşikleri geýip towaf ederdiler. Ahmesileriň eşik bermedik adamsy bolsa, ýalaňaç halynda towaf ederdi. Adamlaryň hemmesi Arafatdan çykyp gaýdardylar, humsylylar bolsa, Muzdelifeden gaýdardylar. Kakam Aişadan (Allah ondan razy bolsyn) rowaýat etmegine görä, ol bu aýatyň humsylylar hakynda inderilendigini habar beripdir: “Soň ynsanlaryň (sil ýaly) akyp gidýän ýerinden siz hem akyp gidiň”. {Bakara:199}. ‘Urwa şeýle diýdi: “Olar Muzdelifeden çykyp gaýdardylar. (Soňra) olara hem Arafatdan çykyp gaýtmaklyk emr edildi”."

حَدَّثَنَا فَرْوَةُ بْنُ أَبِي المَغْرَاءِ، حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُسْهِرٍ، عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ، قَالَ عُرْوَةُ: «كَانَ النَّاسُ يَطُوفُونَ فِي الجَاهِلِيَّةِ عُرَاةً إِلَّا الحُمْسَ، وَالحُمْسُ قُرَيْشٌ وَمَا وَلَدَتْ، وَكَانَتِ الحُمْسُ يَحْتَسِبُونَ عَلَى النَّاسِ، يُعْطِي الرَّجُلُ الرَّجُلَ الثِّيَابَ يَطُوفُ فِيهَا، وَتُعْطِي المَرْأَةُ المَرْأَةَ الثِّيَابَ تَطُوفُ فِيهَا، فَمَنْ لَمْ يُعْطِهِ الحُمْسُ طَافَ بِالْبَيْتِ عُرْيَانًا، وَكَانَ يُفِيضُ جَمَاعَةُ النَّاسِ مِنْ عَرَفَاتٍ، وَيُفِيضُ الحُمْسُ مِنْ جَمْعٍ»، قَالَ: وَأَخْبَرَنِي أَبِي، عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا، أَنَّ هَذِهِ الآيَةَ نَزَلَتْ فِي الحُمْسِ: ﴿ثُمَّ أَفِيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفَاضَ النَّاسُ﴾ [البقرة: 199]، قَالَ: كَانُوا يُفِيضُونَ مِنْ جَمْعٍ، فَدُفِعُوا إِلَى عَرَفَاتٍ.

1666

93-nji bap

1666

93-nji bap

‘Urwadan rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “Bir gün Usameden, men hem şol ýerde otyrdym, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem Weda‘ hajynda Arafatdan çykyp Muzdelifä gelende nähili ýagdaýda hereket edip geldi” diýip soradylar. Usame: “Gatam däldi, ýuwaşam däldi, ortaça bir ýöriş bilen geldi. Giňräk bir ýere gelse-de, çaltrak hereket ederdi”.

"حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يُوسُفَ، أَخْبَرَنَا مَالِكٌ، عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ، عَنْ أَبِيهِ أَنَّهُ قَالَ: سُئِلَ أُسَامَةُ وَأَنَا جَالِسٌ كَيْفَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ يَسِيرُ فِي حَجَّةِ الوَدَاعِ حِينَ دَفَعَ؟ قَالَ: «كَانَ يَسِيرُ العَنَقَ، فَإِذَا وَجَدَ فَجْوَةً نَصَّ«. قَالَ هِشَامٌ: وَالنَّصُّ: فَوْقَ العَنَقِ، قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ: فَجْوَةٌ: مُتَّسَعٌ، وَالجَمِيعُ فَجَوَاتٌ وَفِجَاءٌ، وَكَذَلِكَ رَكْوَةٌ وَرِكَاءٌ، مَنَاصٌ لَيْسَ حِينَ فِرَارٍ."

1667

94-nji bap

1667

94-nji bap

Usamete ibn Zeýtden (Allah olardan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä: “Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem Arafatdan Muzdalifa tarap gaýdan wagty, bir jülgä ýetende, oňa tarap öwrüldi we hajatyny bitirip, täret aldy. Men: “Ýa Resulallah! Namaz okajakmy?” diýip soradym. Ol: ”Namaz entek öňüňde!” diýdi.

حَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ، حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ زَيْدٍ، عَنْ يَحْيَى بْنِ سَعِيدٍ، عَنْ مُوسَى بْنِ عُقْبَةَ، عَنْ كُرَيْبٍ، مَوْلَى ابْنِ عَبَّاسٍ عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ ﷺ حَيْثُ أَفَاضَ مِنْ عَرَفَةَ مَالَ إِلَى الشِّعْبِ، فَقَضَى حَاجَتَهُ فَتَوَضَّأَ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَتُصَلِّي؟ فَقَالَ: «الصَّلاَةُ أَمَامَكَ«.

1668

94-nji bap

1668

94-nji bap

Nafi‘dan rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “Abdulla ibn Omar (Allah olardan razy bolsun, Muzdelifede) agşam namazy bilen ýassy namazyny birleşdirip, (bir wagtda) okardy. Ondan başga-da, ol Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň giren jülgesiniň ýanyndan geçerdi we oňa tarap öwrülip, hajatyny bitirip, täret alardy we Muzdelifä baryp şol ýerde namaz okaýança, hiç hili namaz okamazdy”.

حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ إِسْمَاعِيلَ، حَدَّثَنَا جُوَيْرِيَةُ، عَنْ نَافِعٍ قَالَ: كَانَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا «يَجْمَعُ بَيْنَ المَغْرِبِ وَالعِشَاءِ بِجَمْعٍ، غَيْرَ أَنَّهُ يَمُرُّ بِالشِّعْبِ الَّذِي أَخَذَهُ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ، فَيَدْخُلُ، فَيَنْتَفِضُ وَيَتَوَضَّأُ، وَلاَ يُصَلِّي حَتَّى يُصَلِّيَ بِجَمْعٍ«.

Sahyh al Buhary yslam dininiň iň ygtybarly hadys ýygyndysydyr. Takmynan 7,275 hadysy öz içine alýan bu eser, Pygamberimiziň sünnetine esaslanyp, musulmanlaryň gündelik durmuşynda ýol görkezijidir.

Möhüm Baglanyşyklar

Sahih al bukhari programmasy

Bir basyş bilen uygulamany göçür we ruhy syýahata başla!