111

39-nji bap

111

39-nji bap

Ebu Juhaýfadan rowaýat etmegine görä, ol şeýle diýipdir: “(Bir gezek) Men Aly ibn Talybdan (Allah ondan razy bolsun) “Sizde (Allahyň kitabyndan başga bir) kitap barmy?” diýip soradym. Ol maňa “Ýok, bizde Allahyň Kitabyndan, bir musulmanyň özüne berlen düşünjeden hem-de şu kagyzyň ýüzüne ýazylan zatlardan başga hiç zat ýok” diýip aýtdy. (Ebu Juhaýfa): Men “Bu kagyzda näme ýazylan?” diýip soradym. Ol (öldürilen adama näçeräk) hun tölemegiň hökümleri, ýesiri boşatmak hem-de öldürilen kapyryň deregine musulmany öldürmekligiň gadagandygy hakynda ýazgylar” diýdi.

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ سَلاَمٍ، قَالَ: أَخْبَرَنَا وَكِيعٌ، عَنْ سُفْيَانَ، عَنْ مُطَرِّفٍ، عَنِ الشَّعْبِيِّ، عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ قَالَ: قُلْتُ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ: هَلْ عِنْدَكُمْ كِتَابٌ؟ قَالَ: لاَ، إِلَّا كِتَابُ اللَّهِ، أَوْ فَهْمٌ أُعْطِيَهُ رَجُلٌ مُسْلِمٌ، أَوْ مَا فِي هَذِهِ الصَّحِيفَةِ . قَالَ : قُلْتُ : فَمَا فِي هَذِهِ الصَّحِيفَةِ؟ قَالَ: العَقْلُ، وَفَكَاكُ الأَسِيرِ، وَلاَ يُقْتَلُ مُسْلِمٌ بِكَافِرٍ

112

39-nji bap

112

39-nji bap

"Ebu Hureýreden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “Mekge feth edilen ýyly Huzagy (taýpasyndan) bolan adamlar (jahiliýýe zamanynda Huzaga taýpasyndan bir müşrük adamy öldürendikleri sebäpli), Benu Leýs taýpasynyň arasyndan bir adamy öldüripdirler. Bu wakany Pygamberimiz sallallahu aleýhi weselleme habar berenlerinde, derrew düýesine münüp, adamlara ýüzlenip şeýle diýdi: “Elbetde, Allah Mekgede adam öldürmeklige rugsat bermeýär. (Ýa-da Pile onuň ýanyna barmaga rugsat bermedi). (Ebu Abdulla Buhary: “öldürmek” we “pil” sözleriniň haýsysynyň aýdylandygyny (anyk bilmän) şübhelenipdir). (Soňra) Allah olaryň üstüne Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemi we mu’minleri musallat etdi. Hakykatdanam, menden öň hiç kime (bu şäherde) söweşmäge rugsat berilmedi. Menden soň hem hiç kime rugsat berilmez. Elbetde, meniň üçin hem bir günüň dowamynda belli bir wagt (aralygynda söweşmek) rugsat berildi. Indi, ýene-de (Mekge) tikeni ýolunmaýan, agajy kesilmeýän, (ýerden) tapylan zady eýesini tapyp gowşurmak üçin bolmasa, galdyryp bolmaýan (ýene-de) mukaddes bir ýere (öwrüldi.) Kimdir biri öldürilse, (onuň iň ýakyn garyndaşlary) iki zadyň birini saýlap biler: Ýa öldürilen adam üçin hun töleder ýa-da öldürilen adamyň maşgalasy (ganhory kysas edip öldürdip) ar alar”. Soňra Ýemenden bir adam gelip: “Ýa Resulallah! (Şu sözleri) maňa ýazyp bersene” diýip haýyş etdi. (Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem) “Ebu pylana (bu sözleri) ýazyp beriň!” diýip emr etdi. Şol wagt Kureýişlilerden bir adam “Ýa Resulallah, izhir (otundan, ýagny hoşboý ysly gamyşdan) başgasy bolsun, çünki biz ony öýlerimizde we gabyrlarymyzda ulanýarys” diýdi. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem tekrarlap aýtdy: “Izhirden başga, izhirden başga bolsun!”. Ebu Abdulla (Buharydan): “Ol adama näme ýazyp berdi?” diýip soralanda. Ol “Oňa şu wagzy ýazyp berdi” diýdi."

"حَدَّثَنَا أَبُو نُعَيْمٍ الفَضْلُ بْنُ دُكَيْنٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا شَيْبَانُ، عَنْ يَحْيَى، عَنْ أَبِي سَلَمَةَ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنَّ خُزَاعَةَ قَتَلُوا رَجُلًا مِنْ بَنِي لَيْثٍ - عَامَ فَتْحِ مَكَّةَ - بِقَتِيلٍ مِنْهُمْ قَتَلُوهُ، فَأُخْبِرَ بِذَلِكَ النَّبِيُّ صلّى الله عليه وسلم، فَرَكِبَ رَاحِلَتَهُ فَخَطَبَ، فَقَالَ: إِنَّ اللَّهَ حَبَسَ عَنْ مَكَّةَ القَتْلَ، أَوِ الفِيلَ - قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ كَذَا قَالَ أَبُو نُعَيْمٍ وَاجْعَلُوهُ عَلَى الشَّكِّ الفِيلَ أَوِ القَتْلَ وَغَيْرُهُ يَقُولُ الفِيلَ - وَسَلَّطَ عَلَيْهِمْ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ وَالمُؤْمِنِينَ أَلاَ وَإِنَّهَا لَمْ تَحِلَّ لِأَحَدٍ قَبْلِي، وَلَمْ تَحِلَّ لِأَحَدٍ بَعْدِي، أَلاَ وَإِنَّهَا حَلَّتْ لِي سَاعَةً مِنْ نَهَارٍ، أَلاَ وَإِنَّهَا سَاعَتِي هَذِهِ حَرَامٌ، لاَ يُخْتَلَى شَوْكُهَا، وَلاَ يُعْضَدُ شَجَرُهَا، وَلاَ تُلْتَقَطُ سَاقِطَتُهَا إِلَّا لِمُنْشِدٍ، فَمَنْ قُتِلَ فَهُوَ بِخَيْرِ النَّظَرَيْنِ: إِمَّا أَنْ يُعْقَلَ، وَإِمَّا أَنْ يُقَادَ أَهْلُ القَتِيلِ. فَجَاءَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ اليَمَنِ فَقَالَ: اكْتُبْ لِي يَا رَسُولَ اللَّهِ، فَقَالَ: اكْتُبُوا لِأَبِي فُلاَنٍ. فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ قُرَيْشٍ: إِلَّا الإِذْخِرَ يَا رَسُولَ اللَّهِ، فَإِنَّا نَجْعَلُهُ فِي بُيُوتِنَا وَقُبُورِنَا؟ فَقَالَ النَّبِيُّ ﷺ إِلَّا الإِذْخِرَ إِلَّا الإِذْخِرَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ: يُقَالُ: يُقَادُ بِالقَافِ فَقِيلَ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ أَيُّ شَيْءٍ كَتَبَ لَهُ؟ قَالَ: كَتَبَ لَهُ هَذِهِ الخُطْبَةَ."

Salgylanma:

“• müşrüklerden azat edilen ýyly • Yslam gelmezinden öňki döwür”

113

39-nji bap

113

39-nji bap

Ebu Hureýreden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň sahabalarynyň içinde Abdulla ibn ‘Amrdan başga hiç bir sahaba meniň ýaly köp hadys (bilýän) däldir, çünki (Abdulla ibn ‘Amr hadyslary ýazyp goýardy), men welin ýazmazdym”.

حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: حَدَّثَنَا سُفْيَانُ، قَالَ: حَدَّثَنَا عَمْرٌو، قَالَ: أَخْبَرَنِي وَهْبُ بْنُ مُنَبِّهٍ، عَنْ أَخِيهِ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا هُرَيْرَةَ، يَقُولُ: مَا مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ ﷺ أَحَدٌ أَكْثَرَ حَدِيثًا عَنْهُ مِنِّي، إِلَّا مَا كَانَ مِنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو، فَإِنَّهُ كَانَ يَكْتُبُ وَلاَ أَكْتُبُ تَابَعَهُ مَعْمَرٌ، عَنْ هَمَّامٍ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ

114

39-nji bap

114

39-nji bap

"‘Ubeýdulla ibn Abdulladan rowaýat edilmegine görä, Ibn Abbas (Allah olardan razy bolsun) şeýle diýipdir: “Haçan-da, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem (ölüm ýassygynda ýatyrka), onuň keseli hasam agyrlaşan wagty: “Maňa ýazar ýaly bir zat getirip beriň, men size bir kitap ýazyp bereýin, şondan soň siz hiç haçan azaşmarsyňyz”diýdi. Omar (ibn Hattab) şonda: “Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň keseli hasam erbetleşdi, biziň elimizde Allahyň Kitaby bar ahyryn, bu bize ýeterlikdir” diýdi. Ol ýerdäki adamlar (öz aralarynda düşünişip bilmän dawa edip) başladylar, goh galmagal turdy. Şonda (Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem) aýtdy: “Gidiň meniň ýanymdan, meniň ýanymda jedel edilýän däldir”. Ibn Abbas “Allahyň Pygamberi bilen onuň (ýazmak isleýän) kitabynyň arasyna düşmek, nähili uly betbagtçylykdyr” diýip çykyp gitdi”."

حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سُلَيْمَانَ، قَالَ: حَدَّثَنِي ابْنُ وَهْبٍ، قَالَ: أَخْبَرَنِي يُونُسُ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: لَمَّا اشْتَدَّ بِالنَّبِيِّ ﷺ وَجَعُهُ قَالَ: ائْتُونِي بِكِتَابٍ أَكْتُبْ لَكُمْ كِتَابًا لاَ تَضِلُّوا بَعْدَهُ. قَالَ عُمَرُ إِنَّ النَّبِيَّ ﷺ غَلَبَهُ الوَجَعُ، وَعِنْدَنَا كِتَابُ اللَّهِ حَسْبُنَا. فَاخْتَلَفُوا وَكَثُرَ اللَّغَطُ، قَالَ: قُومُوا عَنِّي، وَلاَ يَنْبَغِي عِنْدِي التَّنَازُعُ فَخَرَجَ ابْنُ عَبَّاسٍ يَقُولُ: إِنَّ الرَّزِيَّةَ كُلَّ الرَّزِيَّةِ، مَا حَالَ بَيْنَ رَسُولِ اللَّهِ ﷺ وَبَيْنَ كِتَابِهِ

115

40-nji bap

115

40-nji bap

Ummu Selemeden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “Bir gün Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem gije ukudan oýanyp şeýle diýdi: “Subhanallah! Bu gije nähili pitneler iberildi we nähili hazynalar açyldy! Otaglaryň eýelerini , (ýagny mu’minleriň enelerini) oýaryň, çünki şu dünýädäki ençeme eşikli adamlar Ahyretde ýalaňaç bolup bilerler” .

حَدَّثَنَا صَدَقَةُ، أَخْبَرَنَا ابْنُ عُيَيْنَةَ، عَنْ مَعْمَرٍ، عَنِ الزُّهْرِيِّ، عَنْ هِنْدٍ، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ، وَعَمْرٍو، وَيَحْيَى بْنِ سَعِيدٍ، عَنِ الزُّهْرِيِّ، عَنْ هِنْدٍ، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ، قَالَتْ: اسْتَيْقَظَ النَّبِيُّ ﷺ ذَاتَ لَيْلَةٍ فَقَالَ: «سُبْحَانَ اللَّهِ مَاذَا أُنْزِلَ اللَّيْلَةَ مِنَ الفِتَنِ، وَمَاذَا فُتِحَ مِنَ الخَزَائِنِ، أَيْقِظُوا صَوَاحِبَاتِ الحُجَرِ، فَرُبَّ كَاسِيَةٍ فِي الدُّنْيَا عَارِيَةٍ فِي الآخِرَةِ

Salgylanma:

“• Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň aýallarynyň biri. • Şol gije Pygamberimiz sallallahu aleýhi weselleme dünýeden gaýdandan soň uly pitneleriň boljagy hakynda wahy geldi. • Allahyň rahmet etjekligi hakyndaky nygmatlary • Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň aýallaryny • Özi sogap işleri etmedik musulmanyň aýalyna ärinden peýda ýokdur diýdigidir.”

116

41-nji bap

116

41-nji bap

Abdulla ibn Omardan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “(Bir gezek Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem ömrüniň ahyrky günleriniň birinde biziň bilen Ýassy namazyny okap, (egnine) salam berenden soň: “Şu gijäni görýäňizmi?! Bu gijeden ýüz ýyl geçenden soň, Ýeriň ýüzünde häzirki (ýaşap ýören) adamlardan hiç kim diri galmaz” diýdi.

حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ عُفَيْرٍ، قَالَ: حَدَّثَنِي اللَّيْثُ، قَالَ: حَدَّثَنِي عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ خَالِدِ بْنِ مُسَافِرٍ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، عَنْ سَالِمٍ، وَأَبِي بَكْرِ بْنِ سُلَيْمَانَ بْنِ أَبِي حَثْمَةَ، أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ، قَالَ: صَلَّى بِنَا النَّبِيُّ ﷺ العِشَاءَ فِي آخِرِ حَيَاتِهِ، فَلَمَّا سَلَّمَ قَامَ، فَقَالَ: أَرَأَيْتَكُمْ لَيْلَتَكُمْ هَذِهِ، فَإِنَّ رَأْسَ مِائَةِ سَنَةٍ مِنْهَا، لاَ يَبْقَى مِمَّنْ هُوَ عَلَى ظَهْرِ الأَرْضِ أَحَدٌ

117

41-nji bap

117

41-nji bap

Ibn Abbasdan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “(Bir gije) Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň aýaly, daýzam Meýmuna bintul-Harisiň öýünde ýatdym. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şol gije onuň ýanyndady. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem Ýassy namazyny (mesjitde) okandan soň öýüne geldi we dört rekagat namaz okady, soň bolsa ýatdy. (Biraz wagt geçenden soň), ýerinden turup: “Oglanjyk ýatdymy?” diýdi (ýa-da şuňa meňzeş bir zatlar aýtdy). Soňra turup, namaza durdy, men onuň çep tarapynda durdum. Ol meni sag tarapyna geçirdi we bäş rekagat namaz okady. Soňra ýene-de iki rekagat namaz okandan soň, (ýerine) geçip ýatdy. Hatda men onuň horlaýan sesine çenli eşitdim. Soňra (Ertir) namazyna gitdi”.

حَدَّثَنَا آدَمُ، قَالَ: حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، قَالَ: حَدَّثَنَا الحَكَمُ، قَالَ: سَمِعْتُ سَعِيدَ بْنَ جُبَيْرٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ بِتُّ فِي بَيْتِ خَالَتِي مَيْمُونَةَ بِنْتِ الحَارِثِ زَوْجِ النَّبِيِّ صلّى الله عليه وسلم وَكَانَ النَّبِيُّ ﷺ عِنْدَهَا فِي لَيْلَتِهَا َصَلَّى النَّبِيُّ ﷺ العِشَاءَ، ثُمَّ جَاءَ إِلَى مَنْزِلِهِ، فَصَلَّى أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ، ثُمَّ نَامَ، ثُمَّ قَامَ، ثُمَّ قَالَ: نَامَ الغُلَيِّمُ أَوْ كَلِمَةً تُشْبِهُهَا، ثُمَّ قَامَ، فَقُمْتُ عَنْ يَسَارِهِ، فَجَعَلَنِي عَنْ يَمِينِهِ، فَصَلَّى خَمْسَ رَكَعَاتٍ، ثُمَّ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ نَامَ، حَتَّى سَمِعْتُ غَطِيطَهُ أَوْ خَطِيطَهُ، ثُمَّ خَرَجَ إِلَى الصَّلاَةِ

118

42-nji bap

118

42-nji bap

"Ebu Hureýreden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “Adamlar “Ebu Hureýre köp hadys rowaýat edýär” diýip gürrüň edýäler. Eger-de Allahyň Kitabyndaky şu iki aýat bolmadyk bolsady, men hiç bir hadysy aýdyp bermezdim” diýip, soňra şu aýady okady: “Takyk, Biziň inderen äşgär delillerimizi we Kitapda ynsanlara anyk görkezenimizden soň, dogry ýolumyzy gizleýänleri, Allahyň (näletleýşi ýaly), ähli näletleýjiler hem olary näletlärler. Emma Men toba edip, özlerini düzedenleriň we (hakykaty äşgär) beýan edenleriň tobalaryny kabul ederin. Men tobalary kabul edijidirin, Rehim - şepagatlydyryn” {Bakara:159–160}. Muhaçir doganlarymyz bazarlarda söwda-satyk bilen meşgul bolardylar. Ensary doganlarymyzy bolsa mal-baýlyklary meşgul ederdi. Ebu Hureýre bolsa garnyny doýrup bilse, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň ýanyndan aýrylmazdy. Olaryň barmadyk ýerlerine barardy, ýatda saklap bilmejek zatlaryny hem ýatda saklardy”. "

حَدَّثَنَا عَبْدُ العَزِيزِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: حَدَّثَنِي مَالِكٌ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، عَنِ الأَعْرَجِ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ : إِنَّ النَّاسَ يَقُولُونَ أَكْثَرَ أَبُو هُرَيْرَةَ، وَلَوْلاَ آيَتَانِ فِي كِتَابِ اللَّهِ مَا حَدَّثْتُ حَدِيثًا، ثُمَّ يَتْلُو ﴿إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ البَيِّنَاتِ وَالهُدَى )البقرة: (159: إِلَى قَوْلِهِ ﴿الرَّحِيمُ﴾ )البقرة (160: إِنَّ إِخْوَانَنَا مِنَ المُهَاجِرِينَ كَانَ يَشْغَلُهُمُ الصَّفْقُ بِالأَسْوَاقِ، وَإِنَّ إِخْوَانَنَا مِنَ الأَنْصَارِ كَانَ يَشْغَلُهُمُ العَمَلُ فِي أَمْوَالِهِمْ، وَإِنَّ أَبَا هُرَيْرَةَ كَانَ يَلْزَمُ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ بِشِبَعِ بَطْنِهِ، وَيَحْضُرُ مَا لاَ يَحْضُرُونَ وَيَحْفَظُ مَا لاَ يَحْفَظُونَ

119

42-nji bap

119

42-nji bap

Ebu Hureýreden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “Men (bir gezek) Pygamberimiz sallallahu aleýhi weselleme “Ýa Resulallah, men Senden köp hadys eşidýärin, ýöne olary ýatdan çykarýaryn” diýdim. Şonda Ol “Eşigiňi (çykar-da, ýere) ýaz” diýdi. Men (diýişi ýaly) ýazdym. Ol iki eli bilen owuçlap (bir zat dolduran ýaly hereketler edip), soňra “Ýygna” diýdi. Men eşigimi ýygnadym. Şondan soň men hiç zady ýatdan çykarmadym.”

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ أَبِي بَكْرٍ أَبُو مُصْعَبٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ دِينَارٍ، عَنِ ابْنِ أَبِي ذِئْبٍ، عَنْ سَعِيدٍ المَقْبُرِيِّ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنِّي أَسْمَعُ مِنْكَ حَدِيثًا كَثِيرًا أَنْسَاهُ؟ قَالَ: «ابْسُطْ رِدَاءَكَ» فَبَسَطْتُهُ، قَالَ : فَغَرَفَ بِيَدَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «ضُمَّهُ» فَضَمَمْتُهُ، فَمَا نَسِيتُ شَيْئًا بَعْدَهُ. حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ المُنْذِرِ قَالَ: حَدَّثَنَا ابْنُ أَبِي فُدَيْكٍ بِهَذَا أَوْ قَالَ غَرَفَ بِيَدِهِ فِيه

120

42-nji bap

120

42-nji bap

Ebu Hureýreden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir: “Men Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemden iki gap (ýagny iki hili) ylym ýatlap galdym. Olaryň birini (adamlaryň) arasynda ýaýratdym. Ikinjisi barada aýdylanda bolsa, eger-de men ony ýaýradan bolsadym, onda hökman meniň şu damagymy çalynardy”.

حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ، قَالَ: حَدَّثَنِي أَخِي، عَنِ ابْنِ أَبِي ذِئْبٍ، عَنْ سَعِيدٍ المَقْبُرِيِّ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ حَفِظْتُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ﷺ وِعَاءَيْنِ: فَأَمَّا أَحَدُهُمَا فَبَثَثْتُهُ، وَأَمَّا الآخَرُ فَلَوْ بَثَثْتُهُ قُطِعَ هَذَا البُلْعُوم

Salgylanma:

• Iki hili ylym. Biri hadys ylymy. Beýlekisi bolsa, soňradan geljek erbet hökümdarlar hakynda köp zat bilipdir. Olary adamlara aýtsa, ony öldürmekleri mümkindi.