1

1-nji bap

1

1-nji bap

Omar ibn Hattabdan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol men Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemden şu hadysy eşitdim diýipdir “Elbetde, amallar niýetlere baglydyr. Elbetde, her bir adama niýet eden zady bolar. Kimiň hijreti niýetinde, dünýä malyny gazanmak ýa-da bir aýala öýlenmek bolsa, onda oňa şol (niýet edip) hijret eden zady bolar.”

حَدَّثَنَا الْحُمَيْدِيُّ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الزُّبَيْرِ: قَالَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ: قَالَ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ الأَنْصَارِيُّ: قَالَ أَخْبَرَنِي مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ التَّيْمِيُّ أَنَّهُ سَمِعَ عَلْقَمَةَ بْنَ وَقَّاصٍ اللَّيْثِيَّ يَقُولُ سَمِعْتُ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ رضى الله عنه عَلَى الْمِنْبَرِ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ يَقُولُ ‏ ﴿إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ، وَإِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى، فَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى دُنْيَا يُصِيبُهَا أَوْ إِلَى امْرَأَةٍ يَنْكِحُهَا فَهِجْرَتُهُ إِلَى مَا هَاجَرَ إِلَيْهِ﴾‏‏.‏

2

2-nji bap

2

2-nji bap

"Biz bu gürrüňi Abdulla ibn Ýusufdan eşidipdik. Oňa-da Mälik, Hişäm ibn Urwa aýdyp beripdir. Ibn Urwa hem kakasyndan eşidipdir. Kakasy-da mu’minleriň enesi Aişadan (Allah ondan razy bolsun) eşiden eken: “Bir gün El-Haris ibn Hişäm (Allah ondan razy bolsun) Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemden “Ýa Resulallah! Saňa wahy nädip gelýär?” diýip sorapdyr. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem oňa “Wahy kämahal jaň sesi ýaly bolup gelýär. Bu meniň üçin iň agyrydyr. Aýdan zatlaryna gowy düşünenimden soňra, ol menden aýrylyp gidýär. Kämahallar bolsa bir perişde adam şekilinde görnüp, maňa aýdyp berýär, men hem onuň aýdan zatlaryna gowy düşünip belläp galýaryn” diýip jogap beripdir. Aişa (Allah ondan razy bolsun) şeýle diýdi: “Men gaty sowuk günlerde-de Oňa wahy inişini görüpdim. Wahy gutarandan soň, Onuň maňlaýyndan der dökülerdi”. "

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يُوسُفَ، قَالَ: أَخْبَرَنَا مَالِكٌ، عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ المُؤْمِنِينَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا، أَنَّ الحَارِثَ بْنَ هِشَامٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، كَيْفَ يَأْتِيكَ الوَحْيُ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: ﴿أَحْيَانًا يَأْتِينِي مِثْلَ صَلْصَلَةِ الجَرَسِ، وَهُوَ أَشَدُّهُ عَلَيَّ، فَيُفْصَمُ عَنِّي وَقَدْ وَعَيْتُ عَنْهُ مَا قَالَ، وَأَحْيَانًا يَتَمَثَّلُ لِيَ المَلَكُ رَجُلًا فَيُكَلِّمُنِي فَأَعِي مَا يَقُولُ﴾. قَالَتْ عَائِشَةُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا: وَلَقَدْ رَأَيْتُهُ يَنْزِلُ عَلَيْهِ الوَحْيُ فِي اليَوْمِ الشَّدِيدِ البَرْدِ، فَيَفْصِمُ عَنْهُ وَإِنَّ جَبِينَهُ لَيَتَفَصَّدُ عَرَقًا.

3

3-nji bap

3

3-nji bap

"Mu’minleriň enesi Aişadan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle gürrüň beripdir: “Pygamberimiz sallallahu aleýhi weselleme wahynyň gelişiniň başlangyjy, ýatyrka düýşünde onuň salyh, gowy düýşleri görmegi bilen başlandy. Onuň görýän düýşleri daň säheri ýaly aýdyň bolup gelýärdi. Soňra onda ýalňyz (ýeke) galmak söýgüsi döredi. Ol Hira gowagynda ýeke galyp, birnäçe gijelerini ybadat bilen geçirerdi. Ol özi bilen gerek zatlaryny alyp, gowaga giderdi. Soňra Hatyjanyň ýanyna baryp, ýene-de ýalňyz galmak üçin özüne zerur gerek bolan zatlaryny alyp gaýdardy. Bu ýagdaý tä oňa Hira gowagyndaka Hak, (ýagny wahy) gelýänçä dowam etdi”. Bir gün bir perişde gelip, oňa: “Oka!” diýdi. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Men okap bilemok” diýip jogap berdi. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýdi: “Ol perişde meni gujagyna alyp, tä ysgynym (takatym) gidýänçä gaty gysdy. Soňra meni goýberip, ýene-de: “Oka!” diýdi. Men ýene-de oňa “Okap bilemok” diýdim. Soňra ol meni ikinji gezek gujagyna alyp, tä ysgynym gidýänçä gysyp saklady. Soň ýene-de goýberip: “Oka!” diýdi. Men oňa ýene-de “Okap bilemok” diýdim. Soňra ol meni üçünji gezek hem gujagyna alyp, ysgynym gidýänçä gysyp goýberdi-de: “Eý, Muhammed! Ýaradan Perwerdigäriň ady bilen oka. Ol ynsany gan lagtasyndan ýaratdy. Oka! Seniň Perwerdigäriň fazly-keremi çäksizdir!” diýdi. Şondan soň, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem gorkudan ýaňa titräp, Hatyja bintu Huweýlidiň (Allah ondan razy bolsun) ýanyna gelip: “Meniň üstümi ýapyň, meniň üstümi ýapyň!” diýdi. Tä, gorkusy gidýänçä, onuň üstüni ýapdylar. Soňra bolan zatlaryň hemmesini Hatyja gürrüň berip “Men özümden gaty gorkdum” diýdi. Hatyja oňa “Ýok, beýle däl. Allahdan ant içýärin, Allah seni hiç haçan utandyrmaz, çünki sen garyndaşlaryň bilen aragatnaşygy saklaýarsyň, ejizleriň ýüküni göterip, mätäçlere kömek edýärsiň, myhmana hormat goýýarsyň we adamlaryň başyna gelen ähli kynçylyklaryna döz gelmekleri üçin olara ýardam edýärsiň!” diýdi. Soňra Hatyja (Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemi) doganoglany Warakata ibn Nawfal ibn Asad ibn Abduluzzanyň ýanyna alyp gitdi. Ol jahiliýýe zamanynda hristiýan dinini kabul eden, ybrany dilinde hat ýazyp bilýän hem-de Injili Allahyň isledigiçe ybranyça ýazan we şol wagtlar gözleri kör bolup ýaşan bir garry adamdy. Hatyja oňa “Eý, pylan kakamyň ogly, doganyň ogluna gulak asyp, bir diňlesene!” diýdi. Waraka Oňa “Eý, doganymyň ogly, Sen näme görýärsiň?” diýip sorady. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem oňa gören zatlaryny habar berdi. Waraka Oňa “Bu, Allahyň Musanyň ýanyna iberen perişdesi Namusdyr. Ah, käşgä men ýaş bolsadym we halkyň seni ýurduňdan çykarjak wagtlary diri bolsadym” diýdi. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem oňa “Olar meni çykararlarmy?” diýip sorady. Ol “Hawa, henize çenli seniň getiren zadyň, (ýagny diniň) ýaly bir dini (töwhidi) getirip, duşmançylyga uçramadyk hiç bir adam ýokdur. Eger-de men şol günlere ýetsedim, saňa elimden gelen kömegimi ederdim” diýdi. Şondan soň Waraka kän ýaşamady, tiz wagtdan wepat boldy we wahynyň gelmesi-de (wagtlaýynça) kesildi. "

رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا، فَقَالَ: ﴿زَمِّلُونِي زَمِّلُونِي﴾ فَزَمَّلُوهُ حَتَّى ذَهَبَ عَنْهُ الرَّوْعُ، فَقَالَ لِخَدِيجَةَ وَأَخْبَرَهَا الخَبَرَ: ﴿لَقَدْ خَشِيتُ عَلَى نَفْسِي﴾ فَقَالَتْ خَدِيجَةُ: كَلَّا وَاللَّهِ مَا يُخْزِيكَ اللَّهُ أَبَدًا، إِنَّكَ لَتَصِلُ الرَّحِمَ، وَتَحْمِلُ الكَلَّ، وَتَكْسِبُ المَعْدُومَ، وَتَقْرِي الضَّيْفَ، وَتُعِينُ عَلَى نَوَائِبِ الحَقِّ، فَانْطَلَقَتْ بِهِ خَدِيجَةُ حَتَّى أَتَتْ بِهِ وَرَقَةَ بْنَ نَوْفَلِ بْنِ أَسَدِ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ بُكَيْرٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا اللَّيْثُ، عَنْ عُقَيْلٍ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، عَنْ عُرْوَةَ بْنِ الزُّبَيْرِ، عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ المُؤْمِنِينَ أَنَّهَا قَالَتْ: أَوَّلُ مَا بُدِئَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ مِنَ الوَحْيِ الرُّؤْيَا الصَّالِحَةُ فِي النَّوْمِ، فَكَانَ لاَ يَرَى رُؤْيَا إِلَّا جَاءَتْ مِثْلَ فَلَقِ الصُّبْحِ، ثُمَّ حُبِّبَ إِلَيْهِ الخَلاَءُ، وَكَانَ يَخْلُو بِغَارِ حِرَاءٍ فَيَتَحَنَّثُ فِيهِ - وَهُوَ التَّعَبُّدُ - اللَّيَالِيَ ذَوَاتِ العَدَدِ قَبْلَ أَنْ يَنْزِعَ إِلَى أَهْلِهِ، وَيَتَزَوَّدُ لِذَلِكَ، ثُمَّ يَرْجِعُ إِلَى خَدِيجَةَ فَيَتَزَوَّدُ لِمِثْلِهَا، حَتَّى جَاءَهُ الحَقُّ وَهُوَ فِي غَارِ حِرَاءٍ، فَجَاءَهُ المَلَكُ فَقَالَ: اقْرَأْ، قَالَ: ﴿مَا أَنَا بِقَارِئٍ﴾، قَالَ: ﴿فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي حَتَّى بَلَغَ مِنِّي الجَهْدَ ثُمَّ أَرْسَلَنِي، فَقَالَ: اقْرَأْ، قُلْتُ: مَا أَنَا بِقَارِئٍ، فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي الثَّانِيَةَ حَتَّى بَلَغَ مِنِّي الجَهْدَ ثُمَّ أَرْسَلَنِي، فَقَالَ: اقْرَأْ، فَقُلْتُ: مَا أَنَا بِقَارِئٍ، فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي الثَّالِثَةَ ثُمَّ أَرْسَلَنِي، فَقَالَ: ﴿اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ. خَلَقَ الإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ. اقْرَأْ وَرَبُّكَ الأَكْرَمُ﴾ [العلق: 2]﴾ فَرَجَعَ بِهَا رَسُولُ اللَّهِ ﷺ يَرْجُفُ فُؤَادُهُ، فَدَخَلَ عَلَى خَدِيجَةَ بِنْتِ خُوَيْلِدٍ بْنِ عَبْدِ العُزَّى ابْنَ عَمِّ خَدِيجَةَ وَكَانَ امْرَأً تَنَصَّرَ فِي الجَاهِلِيَّةِ، وَكَانَ يَكْتُبُ الكِتَابَ العِبْرَانِيَّ، فَيَكْتُبُ مِنَ الإِنْجِيلِ بِالعِبْرَانِيَّةِ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ يَكْتُبَ، وَكَانَ شَيْخًا كَبِيرًا قَدْ عَمِيَ، فَقَالَتْ لَهُ خَدِيجَةُ: يَا ابْنَ عَمِّ، اسْمَعْ مِنَ ابْنِ أَخِيكَ، فَقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: يَا ابْنَ أَخِي مَاذَا تَرَى؟ فَأَخْبَرَهُ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ خَبَرَ مَا رَأَى، فَقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: هَذَا النَّامُوسُ الَّذِي نَزَّلَ اللَّهُ عَلَى مُوسَى، يَا لَيْتَنِي فِيهَا جَذَعًا، لَيْتَنِي أَكُونُ حَيًّا إِذْ يُخْرِجُكَ قَوْمُكَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: ﴿أَوَ مُخْرِجِيَّ هُمْ﴾، قَالَ: نَعَمْ، لَمْ يَأْتِ رَجُلٌ قَطُّ بِمِثْلِ مَا جِئْتَ بِهِ إِلَّا عُودِيَ، وَإِنْ يُدْرِكْنِي يَوْمُكَ أَنْصُرْكَ نَصْرًا مُؤَزَّرًا. ثُمَّ لَمْ يَنْشَبْ وَرَقَةُ أَنْ تُوُفِّيَ، وَفَتَرَ الوَحْيُ

Salgylanma:

“• Yslamdan öňki durmuşda • Gadymy ýewreý, iwrit dili • Namus – Jebraýyl perişdäniň bir ady.”

4

3-nji bap

4

3-nji bap

"Ibn Şihab şeýle diýdi: “Maňa Ebu Seleme ibn Abdurrahmanyň habar bermegine görä, Jabir ibn Abdulla El-Ansarynyň wahynyň (wagtlaýyn) kesilmegi bilen baglanşykly bolan hadysda (Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem) şeýle diýipdir: “Bir gün men ýöräp barýarkam, asmandan bir ses eşitdim. Başymy galdyryp, ýokaryk seretdim. Görsem, ol Hira gowagynda meniň ýanyma gelen perişdedi. Perişde asman bilen Ýeriň arasynda bir kürsiniň üstünde otyrdy. Men ony görüp, gaty gorkdum we öýe gelip: – Meniň üstümi örtüň, meni örtüň! – diýdim. Şondan soň, Allah Tagala şu aýatlary inderdi: “Eý, dona bürenen! Ýeriňden tur-da, (halka) duýdur (ýetir)! Perwerdigäriň beýikligini taryp et! Lybasyňy (ähli hapalardan) päkize tut! Hapaçylykdan gaça dur” {Muddesir: 1-5}. Şondan soň, wahynyň gelmegi täzeden güýçlenip, yzly-yzyna inip başlady. "

قَالَ ابْنُ شِهَابٍ: وَأَخْبَرَنِي أَبُو سَلَمَةَ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، أَنَّ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ الأَنْصَارِيَّ، قَالَ: وَهُوَ يُحَدِّثُ عَنْ فَتْرَةِ الوَحْيِ فَقَالَ فِي حَدِيثِهِ: ﴿بَيْنَا أَنَا أَمْشِي إِذْ سَمِعْتُ صَوْتًا مِنَ السَّمَاءِ، فَرَفَعْتُ بَصَرِي، فَإِذَا المَلَكُ الَّذِي جَاءَنِي بِحِرَاءٍ جَالِسٌ عَلَى كُرْسِيٍّ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ، فَرُعِبْتُ مِنْهُ، فَرَجَعْتُ فَقُلْتُ: زَمِّلُونِي زَمِّلُونِي﴾ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿يَا أَيُّهَا المُدَّثِّرُ. قُمْ فَأَنْذِرْ﴾ [المدثر: 2] إِلَى قَوْلِهِ ﴿وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ﴾ [المدثر: 5]. فَحَمِيَ الوَحْيُ وَتَتَابَعَ تَابَعَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يُوسُفَ، وَأَبُو صَالِحٍ، وَتَابَعَهُ هِلاَلُ بْنُ رَدَّادٍ، عَنِ الزُّهْرِيِّ، وَقَالَ يُونُسُ، وَمَعْمَرٌ بَوَادِرُهُ

5

4-nji bap

5

4-nji bap

"Bize Musa ibn Ismaýyl şeýle diýdi: Bize Ebu ‘Awana şeýle diýdi: Bize Musa ibn Ebu Aişe gürrüň berip şeýle diýdi: Bize Sa’yd ibn Jubeýriň Ibn Abbasdan rowaýat etmegine görä, ol – Allah Tagalanyň: “(Eý, Muhammed! Kurany) diliňi gymyldadyp, (içiňden) çaltlyk bilen gaýtalajak bolup durma!” {Kyýamat: 16} – aýatyny düşündirip, şeýle diýdi: Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem (wahy) inen wagty titräp, dartgynlygy başdan geçirýänligi sebäpli, dodaklary gymyldardy. Ibn Abbas “Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň dodaklaryny gymyldadyşy ýaly, men hem dodaklarymy gymyldadyp görkezýärin” diýdi. Sa’yd hem “Ibn Abbasyň dodaklaryny gymyldadyşyny görşüm ýaly, men hem gymyldadyp görkezýärin” diýip, dodaklaryny gymyldatdy. Soň Allah Tagala şu aýatlary inderdi: “(Eý, Muhammed)! Ony – (saňa wahy edilen Kurany ýat tutmak üçin) diliňi gymyldadyp, (içiňden) çaltlyk bilen gaýtalajak bolup durma. Sebäbi ony (seniň kalbyňda) jemlemek hem-de ony okatmak Biziň (işimizdir)” {Kyýamat: 16-17}. Ibn Abbas “(Munuň manysy) ýagny, ony seniň okamagyň üçin gursagyňda jemlemek (biziň işimizdir) diýmekdir” diýdi. “Eger Biz ony – (Kurany) okanymyzda, sen hem onuň okalyşyny yzarla” {Kyýamat: 18}. Ibn Abbas “Bu ony üns bilen diňle diýmekdir” diýdi. “Soňra ony (saňa) açyklamak – (düşündirmek) hem biziň (işimizdir)” {Kyýamat: 19}. Ibn Abbas “(Bu diýmek), ýagny ony – (Kurany) okatmak biziň işimizdir diýmekdir” diýdi. Şondan soň Jebraýyl (aleýhissalam) gelen wagty, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem hemişe ony – (Jebraýyl aleýhissalamy üns bilen) diňlärdi. Ol gidenden soň bolsa, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem onuň okaýşy ýaly gaýtalap okardy. "

حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ إِسْمَاعِيلَ: قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ قَالَ: حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ أَبِي عَائِشَةَ قَالَ: حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ جُبَيْرٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: ﴿لاَ تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ﴾ [القيامة: 16] قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ يُعَالِجُ مِنَ التَّنْزِيلِ شِدَّةً، وَكَانَ مِمَّا يُحَرِّكُ شَفَتَيْهِ - فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَأَنَا أُحَرِّكُهُمَا لَكُمْ كَمَا كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ يُحَرِّكُهُمَا، وَقَالَ سَعِيدٌ: أَنَا أُحَرِّكُهُمَا كَمَا رَأَيْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ يُحَرِّكُهُمَا، فَحَرَّكَ شَفَتَيْهِ - فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿لاَ تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ﴾ [القيامة: 17] قَالَ: جَمْعُهُ لَكَ فِي صَدْرِكَ وَتَقْرَأَهُ: ﴿فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ﴾ [القيامة: 18] قَالَ: فَاسْتَمِعْ لَهُ وَأَنْصِتْ: ﴿ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا بَيَانَهُ﴾ [القيامة: 19] ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا أَنْ تَقْرَأَهُ، فَكَانَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ بَعْدَ ذَلِكَ إِذَا أَتَاهُ جِبْرِيلُ اسْتَمَعَ فَإِذَا انْطَلَقَ جِبْرِيلُ قَرَأَهُ النَّبِيُّ ﷺ كَمَا قَرَأَهُ

6

5-nji bap

6

5-nji bap

Ibn Abbasdan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle gürrüň beripdir: “Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem juda jomart, sahy adamdy. Onuň has jomart bolýan wagty Remezan aýynda Jebraýyl (aleýhissalam) bilen duşuşýan wagtlarydy. Ol Remezan aýynyň her gijesi Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem bilen duşup, oňa Kuran okap öwrederdi. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň haýyr zatlara bolan jomartlygy erkin öwüsýän şemaldan hem beter güýçlüdi”.

حَدَّثَنَا عَبْدَانُ، قَالَ: أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ قَالَ: أَخْبَرَنَا يُونُسُ، عَنِ الزُّهْرِيِّ، ح وحَدَّثَنَا بِشْرُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ: أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ، قَالَ: أَخْبَرَنَا يُونُسُ، وَمَعْمَرٌ، عَنِ الزُّهْرِيِّ، نَحْوَهُ قَالَ: أَخْبَرَنِي عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ أَجْوَدَ النَّاسِ، وَكَانَ أَجْوَدُ مَا يَكُونُ فِي رَمَضَانَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ، وَكَانَ يَلْقَاهُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَيُدَارِسُهُ القُرْآنَ، فَلَرَسُولُ اللَّهِ ﷺ أَجْوَدُ بِالخَيْرِ مِنَ الرِّيحِ المُرْسَلَةِ

7

6-nji bap

7

6-nji bap

"Bize Ebul- Ýemän Al-Hakam ibn Nafi’ şeýle gürrüň berdi: Ol bize Şu’aýb, Az-Zuhriden habar berip şeýle diýdi: Maňa ‘Ubeýdulla ibn Abdulla ibn ‘Utba ibn Mes’udyň ibn Abbasdan habar bermegine görä, Ebu Sufýan ibn Harb oňa şeýle gürrüň beripdir: “(Bu waka) Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň Ebu Sufýan we beýleki kureýşli kapyrlar bilen ylalaşyk baglaşan döwründe bolup geçdi. Ebu Sufýan Şama söwda üçin giden kureýşlileriň bir kerweniniň içindekä, Gerakl ony ýanyna çagyrypdyr. (Ebu Sufýan ýoldaşlary bilen bilelikde) Iliýadaky imperatoryň ýanyna bardylar. Imperator olary öz köşgüne çagyrdy. Onuň daşynda Rumuň belli tanymal (asylzadalary) hem bardy. Imperator öz terjimeçisini we olary ýanyna çagyryp: “Siziň haýsy biriňiz özüni şol pygamber hasaplaýan adama has ýakyn garyndaş?” diýip sorady. Ebu Sufýan şeýle diýdi: “Men Gerakla “Bularyň içinde Oňa iň ýakyn garyndaş men” diýdim. Şonda ol: “Ony maňa golaýrak getiriň we ýoldaşlaryny bolsa onuň arkasynda goýuň!” diýdi. Soňra terjimeçisine garap: “Olara, (ýagny ýanyndaky ýoldaşlaryna) aýt, men mundan Ol adam (ýagny Pygamber) hakynda sorajakdyryn. Eger ol ýalan sözlese, ýalan sözleýändigini maňa aýdyň” diýip tabşyrdy. (Ebu Sufýan) “Allahdan ant içýärin, ýoldaşlarym soňra meniň ýalançylygym hakynda gürlejekdiklerinden utanmasadym, hökman, ol hakda ýalan sözlärdim” diýdi. Geraklyň ilkinji soragy: – Onuň gelip çykyşy – (tiresi) nähili? Men jogap berdim: – Ol asylly (maşgaladan) tireden. Ol sorady: – Ondan öň siziň içiňizde şuňa meňzeş zady, (ýagny ondan öň “Men pygamber”) diýen adam boldumy? –Ýok. – Onuň ata-babalarynyň içinde patyşa bolup gören barmy? –Ýok. –Onuň yzyna düşýänler asylly adamlarmy ýa-da ýönekeý adamlarmy? –Ýönekeý adamlar. –Olaryň sany köpelýärmi ýa azalýarmy? –Köpelýär. –Içlerinde ilki Onuň dinini kabul edip, soňra-da nägile bolup, dininden dänip, terk edenler (murted bolanlar) barmy? –Ýok. –Özüne pygamber diýmezden öň, Ony ýalançylykda ýazgardyňyzmy? –Ýok. –Sözünde durmadyk wagty bolýardymy? –Ýok, ýöne biz Onuň bilen golaýda ylalaşyk baglaşdyk, (heniz biz) onuň näme etjegini bilemizok. Ebu Sufýan “Men (aýdylan zatlaryň üstüne) şujagaş zatlardan artyk hiç zat goşup bilmedim” diýdi. Ol ýene soragyny dowam etdirdi: –Oňa garşy söweş edip gördüňizmi? –Hawa. –Urşuňyz nähili bolup gutardy? –Aramyzdaky söweşde ýeňiş ikitaraplaýyn bolup (gezekli-gezegine), dowam etdi. Ol bizi ýeňdi, bizem olary ýeňdik. – Ol size näme etmekligi emr edýär? –Ol bize “Ata-babalaryňyzyň diýen zatlaryny taşlaň-da, Oňa (Allaha) hiç bir zady şärik getirmäň, ýalňyz Allahyň Özüne ybadat ediň!” diýýär. Şeýle hem, bize namaz okamagy we dogruçyl bolmagy, (päk) ahlakly bolmagy hem-de garyndaşlarymyz bilen gatnaşyk saklamagy emr edýär. Soňra terjimeçisine garap şeýle diýdi: Sen oňa aýt: “Men senden Onuň gelip çykyşy barada soradym. Sen Onuň asylly maşgaladandygyny aýtdyň. Edil şonuň ýaly, (öňki) pygamberler hem kowumynyň asylly maşgalasyndan iberilýändir. Men senden “Siziň içiňizde Ondan öň bu sözi aýdan adam boldumy?” diýip soradym. Sen “Ýok” diýdiň. Eger-de bu sözi Ondan öň hem kimdir biri aýdan bolsady, onda men “Bu adam başga biriniň aýdanlaryny gaýtalaýar” diýerdim. Men senden ýene-de “Onuň ata-babalaryndan öň patyşa bolup gören barmy?” diýip soradym. Sen ”Ýok” diýdiň. Eger-de ata-babalaryndan öň patyşa bolany bar bolsady, onda men “Bu adam, atasynyň mülküni yzyna almak isleýändir” diýerdim. Men senden Ol bu zatlary aýtmazyndan ozal, “Ony ýalançylykda ýazgaryp gördüňizmi?” diýip soradym. Sen “Ýok” diýdiň. “Adamlara ýalan sözlemeýän bolsa, Allaha garşy asla-da ýalan sözlemejegini men anyk bilýärin” diýdi. Men senden “Onuň yzyna düşýänler asylly adamlarmy ýa-da ýönekeý adamlarmy?” diýip soradym. Sen “Ýönekeý adamlar” diýdiň. “Aslynda, pygamberleriň yzyna düşýänlerem ýönekeý adamlardyr” diýdi. Men senden “Olaryň sany köpelýärmi ýa azalýarmy?” diýip soradym. Sen “Köpelýär” diýdiň. “Imanyň ýagdaýy tä kämillik derejesine ýetýänçä şeýle hem bolmaly” diýdi. Men senden “Içlerinde Onuň dinini kabul edenden soň, nägile bolup dininden dänip, çykanlar boldumy?” diýip soradym. Sen “Ýok” diýdiň. “Haçan-da (hakyky) iman ýüreklere aralaşanda, (bu şeýle hem) bolýandyr” diýdi. Men senden “Onuň sözünde durmadyk wagty boldumy?” diýip soradym. Sen “Ýok” diýdiň. “Pygamberler hem şeýledir, (beren sözlerinde hökman) durarlar” diýdi. Men senden “Ol size näme etmegi emr edýär?” diýip soradym. Sen “Ol bize ýalňyz Allahyň Özüne ybadat edip, Oňa hiç bir zady şärik getirmezligi emr edýär hem-de butlara ybadat etmegi gadagan edýär, şeýle hem, namaz okamagy, dogruçyl bolmagy, (päk) ahlakly bolmagy emr edýär” diýdiň. “Eger-de bu aýdan zatlaryň hakykat bolsa, onda Ol meniň şu aýaklarymyň aşagyndaky ýerlere ýakyn wagtda eýe boljakdyr. Men ol (pygamberiň) geljegini bilýärdim, ýöne onuň siziň içiňizden çykjakdygyna welin garaşmaýardym. Eger men onuň ýanyna baryp biljegimi bilsedim, hökman Onuň bilen duşuşmaga synanyşardym. Eger men Onuň ýanynda bolsadym, onda hökman men Onuň aýaklaryny ýuwardym!” diýdi. Soňra ol Dihýadan Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň “Busra” (şäheriniň) häkimine iberen hatyny sorady. Ol haty berdi, Gerakl haty okady. Hatda şular ýazylypdy: Rahman we Rahim bolan Allahyň ady bilen! Allahyň guly we Pygamberi Muhammedden Rumyň hökümdary Hirakla (Gerakla). (Hidaýata eýerenlere), dogry ýoldan gidenlere Salam bolsun! (Indi), Men seni Yslama çagyrýaryn! Yslamy kabul et, halas bolarsyň we Allah seniň sogabyňy iki esse artdyrar. Eger kabul etmeseň, onda daýhanlaryň (ýagny seniň halkyň) günäleri hem seniň boýnuňa bolar. (Men saňa Allahyň şu sözlerini ýatladýaryn): “(Eý, Muhammed)! Aýt: “Eý, ähli-kitap! Geliň, biziň siziň bilen araňyzda deň (manyda) bolan (şu) sözi (kabul edeliň): “Allahdan başgasyna ybadat etmäliň. Oňa hiç bir zady şärik tutmalyň, Allahdan başga (käbir ynsanlaryň toslan zatlaryny kabul edip), biri-birlerimizi perwerdigärler edinmäliň (hudaýlaşdyrmalyň)”. Eger (olar ýene-de) ýüz öwürseler: “(Eý, kapyrlar)! Biziň musulmandygymyza şaýat boluň!” diýiň {Äli Ymran:64}. Ebu Sufýan şeýle diýdi: “Gerakl haty okap, aýtjagyny aýdyp bolandan soň, mejlisde (goh-galmagal), gürrüldi köpelip, sesler gatalyp başlady. Bizi daşaryk çykardylar. Daşary çykanymyzdan soň, men öz ýoldaşlaryma “Bäh, Ibn Ebu Kabşanyň , (ýagny Pygamberiň) meselesi şeýle bir (ulalyp), möhüm boldy, hatda Benul-Asfarlaryň patyşasy hem ondan gorkup başlady” diýdim. Şondan soň, tä, Allah meniň kalbyma Yslamy guýýança, Onuň üstün çykjagyna ynanyp geldim. Ibnun-Natur Iliýanyň, (ýagny Beýtul-Makdysyň) häkimi we Geraklyň (ýakyn) dosty bolup, ol Şamda hristiýanlarynyň ýepiskopy edilip bellenipdi. Ol Gerakl barada habar berip şeýle diýdi: “Gerakl Iliýa gelen wagty, bir gün irden erbet bolup turdy. Patriklerden biri oňa “Seniň bu halyňy halamadyk” diýdiler. Ibnun-Natur şeýle diýdi: “Gerakl ýyldyzlara seredýän munejjim (astrologdy). Onuň bu ýagdaýyny soranlarynda, olara “Men şu gije ýyldyzlara seredenimde, Hitan patyşasynyň ýeňiş gazanandygyny gördüm. Bu milletleriň içinde haýsy millet sünnet edýär?” diýip sorady. Olar oňa “Ýewreýlerden başga hiç kim sünnet etmeýär. Olar hem seni beýle biynjalyk etmeli däldir. Çünki, patyşalygyňyzdaky şäherlere habar iberseňiz, ol ýerdäki ähli ýewreýleri öldürerler” diýdiler. Şol arada Geraklyň ýanyna Pygamberimiz sallahu aleýhi wesellem hakda habar bermek üçin Gasanitleriň patyşasy tarapyndan iberilen bir adamy getirdiler. Gerakl ol adamyň habaryny alandan soň: “Baryň-da, ol adama sünnet edilipdirmi ýa-da edilmändir görüň!” diýdi. Baryp, (habarçyny) gözden geçirdiler we oňa sünnet edilendigini habar berdiler. Soňra ondan araplar hakynda (olar sünnet edýärlermi? diýip) sorady. Ol “(Hawa), olar hem sünnet edýärler” diýdi. Ony diňlänlerinden soň, Gerakl “Patyşalyk (agalyk) etmek indi olara – şol ymmata degişli bolar” diýdi. Soňra Gerakl Rumiýadaky özi ýaly bilimli dostuna hat ýazdy we özi hem Hims (şäherine) gitdi. Tä habar gelýänçä, Hims (şäherini) terk etmedi. (Ahyr soňy) dostundan hat geldi (onuň ýazan hatynda). Geraklyň Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň ýüze çykandygyny, hakykatdan hem, Onuň pygamberdigi hakdaky pikirini goldap, onuň bilen ylalaşýandygyny ýazyp ugradypdyr. Şondan soň, Gerakl Rumyň asylzadalaryny Himsdäki köşgüne çagyrdy. Soňra köşgüň derwezelerini ýapyp, gulplamagy emr etdi. Soňra olaryň öňlerine çykyp: “Eý, rumlular (wizantiýalylar)! Halas bolup, dogry ýola düşmegiňiz üçin hem-de patyşalygyňyzyň dowam etmegi üçin şu pygambere boýun bolmaly bolarsyňyz!” diýdi. (Muny eşidip, olar), ýabany eşekler ýaly, derwezä tarap ylgadylar, ýöne derwezäniň gulpludygyny gördüler. Haçan-da, Gerakl olardaky ýigrenji gören wagty, olardan iman getirmek umydyny üzdi. Gerakl “Olary yzlaryna dolap, meniň ýanyma getiriň!” diýip emr etdi we olara “Hakykatdanam, men muny siziň diniňize ygrarlylygyňyzyň güýjüni barlamak üçin aýtdym, ýöne indi men muňa göz ýetirdim!” diýdi. Soňra olar Gerakldan razy bolup, oňa baş egip, sejde etdiler. Bu bolsa Gerakly (Yslam dini bilen) baglanyşdyrýan iň soňky zat bolup galdy”. (Bu hadysy Salyh ibn Keýsan, Ýunus hem-de Ma’mar Az-Zuhriden rowaýat edipdirler) "

حَدَّثَنَا أَبُو اليَمَانِ الحَكَمُ بْنُ نَافِعٍ قَالَ: أَخْبَرَنَا شُعَيْبٌ، عَنِ الزُّهْرِيِّ قَالَ: أَخْبَرَنِي عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُتْبَةَ بْنِ مَسْعُودٍ، أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَبَّاسٍ، أَخْبَرَهُ أَنَّ أَبَا سُفْيَانَ بْنَ حَرْبٍ أَخْبَرَهُ: أَنَّ هِرَقْلَ أَرْسَلَ إِلَيْهِ فِي رَكْبٍ مِنْ قُرَيْشٍ، وَكَانُوا تُجَّارًا بِالشَّأْمِ فِي المُدَّةِ الَّتِي كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ مَادَّ فِيهَا أَبَا سُفْيَانَ وَكُفَّارَ قُرَيْشٍ، فَأَتَوْهُ وَهُمْ بِإِيلِيَاءَ، فَدَعَاهُمْ فِي مَجْلِسِهِ، وَحَوْلَهُ عُظَمَاءُ الرُّومِ، ثُمَّ دَعَاهُمْ وَدَعَا بِتَرْجُمَانِهِ، فَقَالَ: أَيُّكُمْ أَقْرَبُ نَسَبًا بِهَذَا الرَّجُلِ الَّذِي يَزْعُمُ أَنَّهُ نَبِيٌّ؟ فَقَالَ أَبُو سُفْيَانَ: فَقُلْتُ أَنَا أَقْرَبُهُمْ نَسَبًا، فَقَالَ: أَدْنُوهُ مِنِّي، وَقَرِّبُوا أَصْحَابَهُ فَاجْعَلُوهُمْ عِنْدَ ظَهْرِهِ، ثُمَّ قَالَ لِتَرْجُمَانِهِ: قُلْ لَهُمْ إِنِّي سَائِلٌ هَذَا عَنْ هَذَا الرَّجُلِ، فَإِنْ كَذَبَنِي فَكَذِّبُوهُ. فَوَاللَّهِ لَوْلاَ الحَيَاءُ مِنْ أَنْ يَأْثِرُوا عَلَيَّ كَذِبًا لَكَذَبْتُ عَنْهُ. ثُمَّ كَانَ أَوَّلَ مَا سَأَلَنِي عَنْهُ أَنْ قَالَ: كَيْفَ نَسَبُهُ فِيكُمْ؟ قُلْتُ: هُوَ فِينَا ذُو نَسَبٍ، قَالَ: فَهَلْ قَالَ هَذَا القَوْلَ مِنْكُمْ أَحَدٌ قَطُّ قَبْلَهُ؟ قُلْتُ: لاَ. قَالَ: فَهَلْ كَانَ مِنْ آبَائِهِ مِنْ مَلِكٍ؟ قُلْتُ: لاَ قَالَ: فَأَشْرَافُ النَّاسِ يَتَّبِعُونَهُ أَمْ ضُعَفَاؤُهُمْ؟ فَقُلْتُ بَلْ ضُعَفَاؤُهُمْ. قَالَ: أَيَزِيدُونَ أَمْ يَنْقُصُونَ؟ قُلْتُ: بَلْ يَزِيدُونَ. قَالَ: فَهَلْ يَرْتَدُّ أَحَدٌ مِنْهُمْ سَخْطَةً لِدِينِهِ بَعْدَ أَنْ يَدْخُلَ فِيهِ؟ قُلْتُ: لاَ. قَالَ: فَهَلْ كُنْتُمْ تَتَّهِمُونَهُ بِالكَذِبِ قَبْلَ أَنْ يَقُولَ مَا قَالَ؟ قُلْتُ: لاَ. قَالَ: فَهَلْ يَغْدِرُ؟ قُلْتُ: لاَ، وَنَحْنُ مِنْهُ فِي مُدَّةٍ لاَ نَدْرِي مَا هُوَ فَاعِلٌ فِيهَا، قَالَ: وَلَمْ تُمْكِنِّي كَلِمَةٌ أُدْخِلُ فِيهَا شَيْئًا غَيْرُ هَذِهِ الكَلِمَةِ، قَالَ: فَهَلْ قَاتَلْتُمُوهُ؟ قُلْتُ: نَعَمْ. قَالَ: فَكَيْفَ كَانَ قِتَالُكُمْ إِيَّاهُ؟ قُلْتُ: الحَرْبُ بَيْنَنَا وَبَيْنَهُ سِجَالٌ، يَنَالُ مِنَّا وَنَنَالُ مِنْهُ. قَالَ: مَاذَا يَأْمُرُكُمْ؟ قُلْتُ: يَقُولُ: اعْبُدُوا اللَّهَ وَحْدَهُ وَلاَ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا، وَاتْرُكُوا مَا يَقُولُ آبَاؤُكُمْ، وَيَأْمُرُنَا بِالصَّلاَةِ وَالزَّكَاةِ وَالصِّدْقِ وَالعَفَافِ وَالصِّلَةِ. فَقَالَ لِلتَّرْجُمَانِ: قُلْ لَهُ: سَأَلْتُكَ عَنْ نَسَبِهِ فَذَكَرْتَ أَنَّهُ فِيكُمْ ذُو نَسَبٍ، فَكَذَلِكَ الرُّسُلُ تُبْعَثُ فِي نَسَبِ قَوْمِهَا. وَسَأَلْتُكَ هَلْ قَالَ أَحَدٌ مِنْكُمْ هَذَا القَوْلَ، فَذَكَرْتَ أَنْ لاَ، فَقُلْتُ: لَوْ كَانَ أَحَدٌ قَالَ هَذَا القَوْلَ قَبْلَهُ، لَقُلْتُ رَجُلٌ يَأْتَسِي بِقَوْلٍ قِيلَ قَبْلَهُ. وَسَأَلْتُكَ هَلْ كَانَ مِنْ آبَائِهِ مِنْ مَلِكٍ، فَذَكَرْتَ أَنْ لاَ، قُلْتُ فَلَوْ كَانَ مِنْ آبَائِهِ مِنْ مَلِكٍ، قُلْتُ رَجُلٌ يَطْلُبُ مُلْكَ أَبِيهِ، وَسَأَلْتُكَ، هَلْ كُنْتُمْ تَتَّهِمُونَهُ بِالكَذِبِ قَبْلَ أَنْ يَقُولَ مَا قَالَ، فَذَكَرْتَ أَنْ لاَ، فَقَدْ أَعْرِفُ أَنَّهُ لَمْ يَكُنْ لِيَذَرَ الكَذِبَ عَلَى النَّاسِ وَيَكْذِبَ عَلَى اللَّهِ. وَسَأَلْتُكَ أَشْرَافُ النَّاسِ اتَّبَعُوهُ أَمْ ضُعَفَاؤُهُمْ، فَذَكَرْتَ أَنَّ ضُعَفَاءَهُمُ اتَّبَعُوهُ، وَهُمْ أَتْبَاعُ الرُّسُلِ. وَسَأَلْتُكَ أَيَزِيدُونَ أَمْ يَنْقُصُونَ، فَذَكَرْتَ أَنَّهُمْ يَزِيدُونَ، وَكَذَلِكَ أَمْرُ الإِيمَانِ حَتَّى يَتِمَّ. وَسَأَلْتُكَ أَيَرْتَدُّ أَحَدٌ سَخْطَةً لِدِينِهِ بَعْدَ أَنْ يَدْخُلَ فِيهِ، فَذَكَرْتَ أَنْ لاَ، وَكَذَلِكَ الإِيمَانُ حِينَ تُخَالِطُ بَشَاشَتُهُ القُلُوبَ. وَسَأَلْتُكَ هَلْ يَغْدِرُ، فَذَكَرْتَ أَنْ لاَ، وَكَذَلِكَ الرُّسُلُ لاَ تَغْدِرُ. وَسَأَلْتُكَ بِمَا يَأْمُرُكُمْ، فَذَكَرْتَ أَنَّهُ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تَعْبُدُوا اللَّهَ وَلاَ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا، وَيَنْهَاكُمْ عَنْ عِبَادَةِ الأَوْثَانِ، وَيَأْمُرُكُمْ بِالصَّلاَةِ وَالصِّدْقِ وَالعَفَافِ، فَإِنْ كَانَ مَا تَقُولُ حَقًّا فَسَيَمْلِكُ مَوْضِعَ قَدَمَيَّ هَاتَيْنِ، وَقَدْ كُنْتُ أَعْلَمُ أَنَّهُ خَارِجٌ، لَمْ أَكُنْ أَظُنُّ أَنَّهُ مِنْكُمْ، فَلَوْ أَنِّي أَعْلَمُ أَنِّي أَخْلُصُ إِلَيْهِ لَتَجَشَّمْتُ لِقَاءَهُ، وَلَوْ كُنْتُ عِنْدَهُ لَغَسَلْتُ عَنْ قَدَمِهِ. ثُمَّ دَعَا بِكِتَابِ رَسُولِ اللَّهِ ﷺ الَّذِي بَعَثَ بِهِ دِحْيَةُ إِلَى عَظِيمِ بُصْرَى، فَدَفَعَهُ إِلَى هِرَقْلَ، فَقَرَأَهُ فَإِذَا فِيهِ ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، مِنْ مُحَمَّدٍ عَبْدِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى هِرَقْلَ عَظِيمِ الرُّومِ: سَلاَمٌ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الهُدَى، أَمَّا بَعْدُ، فَإِنِّي أَدْعُوكَ بِدِعَايَةِ الإِسْلاَمِ، أَسْلِمْ تَسْلَمْ، يُؤْتِكَ اللَّهُ أَجْرَكَ مَرَّتَيْنِ، فَإِنْ تَوَلَّيْتَ فَإِنَّ عَلَيْكَ إِثْمَ الأَرِيسِيِّي﴾ وَ ﴿يَا أَهْلَ الكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَنْ لاَ نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلاَ نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلاَ يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ﴾ قَالَ أَبُو سُفْيَانَ: فَلَمَّا قَالَ مَا قَالَ، وَفَرَغَ مِنْ قِرَاءَةِ الكِتَابِ، كَثُرَ عِنْدَهُ الصَّخَبُ وَارْتَفَعَتِ الأَصْوَاتُ وَأُخْرِجْنَا، فَقُلْتُ لِأَصْحَابِي حِينَ أُخْرِجْنَا: لَقَدْ أَمِرَ أَمْرُ ابْنِ أَبِي كَبْشَةَ، إِنَّهُ يَخَافُهُ مَلِكُ بَنِي الأَصْفَرِ. فَمَا زِلْتُ مُوقِنًا أَنَّهُ سَيَظْهَرُ حَتَّى أَدْخَلَ اللَّهُ عَلَيَّ الإِسْلاَمَ. وَكَانَ ابْنُ النَّاظُورِ، صَاحِبُ إِيلِيَاءَ وَهِرَقْلَ، سُقُفًّا عَلَى نَصَارَى الشَّأْمِ يُحَدِّثُ أَنَّ هِرَقْلَ حِينَ قَدِمَ إِيلِيَاءَ، أَصْبَحَ يَوْمًا خَبِيثَ النَّفْسِ، فَقَالَ بَعْضُ بَطَارِقَتِهِ: قَدِ اسْتَنْكَرْنَا هَيْئَتَكَ، قَالَ ابْنُ النَّاظُورِ: وَكَانَ هِرَقْلُ حَزَّاءً يَنْظُرُ فِي النُّجُومِ، فَقَالَ لَهُمْ حِينَ سَأَلُوهُ: إِنِّي رَأَيْتُ اللَّيْلَةَ حِينَ نَظَرْتُ فِي النُّجُومِ مَلِكَ الخِتَانِ قَدْ ظَهَرَ، فَمَنْ يَخْتَتِنُ مِنْ هَذِهِ الأُمَّةِ؟ قَالُوا: لَيْسَ يَخْتَتِنُ إِلَّا اليَهُودُ، فَلاَ يُهِمَّنَّكَ شَأْنُهُمْ، وَاكْتُبْ إِلَى مَدَايِنِ مُلْكِكَ، فَيَقْتُلُوا مَنْ فِيهِمْ مِنَ اليَهُودِ. فَبَيْنَمَا هُمْ عَلَى أَمْرِهِمْ، أُتِيَ هِرَقْلُ بِرَجُلٍ أَرْسَلَ بِهِ مَلِكُ غَسَّانَ يُخْبِرُ عَنْ خَبَرِ رَسُولِ اللَّهِ ﷺ، فَلَمَّا اسْتَخْبَرَهُ هِرَقْلُ قَالَ: اذْهَبُوا فَانْظُرُوا أَمُخْتَتِنٌ هُوَ أَمْ لاَ، فَنَظَرُوا إِلَيْهِ، فَحَدَّثُوهُ أَنَّهُ مُخْتَتِنٌ، وَسَأَلَهُ عَنِ العَرَبِ، فَقَالَ: هُمْ يَخْتَتِنُونَ، فَقَالَ هِرَقْلُ: هَذَا مُلْكُ هَذِهِ الأُمَّةِ قَدْ ظَهَرَ. ثُمَّ كَتَبَ هِرَقْلُ إِلَى صَاحِبٍ لَهُ بِرُومِيَةَ، وَكَانَ نَظِيرَهُ فِي العِلْمِ، وَسَارَ هِرَقْلُ إِلَى حِمْصَ، فَلَمْ يَرِمْ حِمْصَ حَتَّى أَتَاهُ كِتَابٌ مِنْ صَاحِبِهِ يُوَافِقُ رَأْيَ هِرَقْلَ عَلَى خُرُوجِ النَّبِيِّ ﷺ، وَأَنَّهُ نَبِيٌّ، فَأَذِنَ هِرَقْلُ لِعُظَمَاءِ الرُّومِ فِي دَسْكَرَةٍ لَهُ بِحِمْصَ، ثُمَّ أَمَرَ بِأَبْوَابِهَا فَغُلِّقَتْ، ثُمَّ اطَّلَعَ فَقَالَ: يَا مَعْشَرَ الرُّومِ، هَلْ لَكُمْ فِي الفَلاَحِ وَالرُّشْدِ، وَأَنْ يَثْبُتَ مُلْكُكُمْ، فَتُبَايِعُوا هَذَا النَّبِيَّ؟ فَحَاصُوا حَيْصَةَ حُمُرِ الوَحْشِ إِلَى الأَبْوَابِ، فَوَجَدُوهَا قَدْ غُلِّقَتْ، فَلَمَّا رَأَى هِرَقْلُ نَفْرَتَهُمْ، وَأَيِسَ مِنَ الإِيمَانِ، قَالَ: رُدُّوهُمْ عَلَيَّ، وَقَالَ: إِنِّي قُلْتُ مَقَالَتِي آنِفًا أَخْتَبِرُ بِهَا شِدَّتَكُمْ عَلَى دِينِكُمْ، فَقَدْ رَأَيْتُ، فَسَجَدُوا لَهُ وَرَضُوا عَنْهُ، فَكَانَ ذَلِكَ آخِرَ شَأْنِ هِرَقْلَ رَوَاهُ صَالِحُ بْنُ كَيْسَانَ، وَيُونُسُ، وَمَعْمَرٌ، عَنِ الزُّهْرِيِّ

Salgylanma:

“• Ebu Sufýan ibn Harb – Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň ganym duşmanlarynyň biri bolan. Ol soňra Yslamy kabul edip musulman boldy. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň aýaly Ramle onuň gyzydyr. • Kureýş – Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň tiresiniň ady. • Musulmanlar bilen Kureýişli kapyrlaryň arasyndaky ýaraşyk ylalaşygy. Bu ylalaşyk Mekgäniň golaýyndaky Hudeýbiýýe diýen ýerde baglanylyşandygy sebäpli, Hudeýbiýýe sulhy, ylalaşygy diýilipdir. • Şam – häzirki wagtda Siriýa, Liwan, Iordaniýa we Palestina ýaly ýurtlaryň ýerleşýän ýeriniň köne ady. • Gerakl ýa-da Herakl – Wizantiýa imperiýasynyň imperatory (610 – 641ý.) • Iliýa – Israýylyň köne ady. Arap dilinde Beýtul – Makdis ýa-da Kudus diýilýär. (Häzirki Aksa mesjidiniň ýerleşýän ýeri) • Ýagny Ebu Sufýana aýt diýdi. • Ýagny oňa hormat goýýanlygy üçin şeýle diýdi. • Dihýa ibn Halifa – Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň meşhur sahabalynyň biri. • Ibn Ebu Kabşa. Ebu Kabşa Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň kakasy däldir. Belki, Onuň atalarynyň ýa-da süýt emdiren enesi Halymanyň kakasynyň ady hem bolmagy mümkindir diýýärler. Ebu Sufýan Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemi halamaýandygy hem-de duşmany bolanlygy üçin aýdypdy. • Benul-Asfar – araplar Rimlilere şeýle diýer ekenler. • Ýepiskop – ruhany, iň ýokary derejeli din alymlary. • Sünnete ýatyrylýan milletler ”

8

2-nji bap

8

2-nji bap

Ibn Omardan (Allah olardan razy bolsun), rowaýat etmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir: “Yslam dini bäş zadyň üstünde bina edilendir: “Lä ilähä illallah, Muhammädän rasulullah” (Allahdan başga hiç bir hudaý ýokdur, Muhammed hem Onuň ilçisidir) diýip şaýatlyk etmek, namazy berjaý etmek, zekat bermek we haç etmek hem-de Remezan aýynda agyz beklemek”.

حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَى، قَالَ: أَخْبَرَنَا حَنْظَلَةُ بْنُ أَبِي سُفْيَانَ، عَنْ عِكْرِمَةَ بْنِ خَالِدٍ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ، رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ «بُنِيَ الإِسْلاَمُ عَلَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، وَإِقَامِ الصَّلاَةِ، وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ، وَالحَجِّ، وَصَوْمِ رَمَضَانَ «.

9

3-nji bap

9

3-nji bap

Ebu Hureýreden (Allah ondan razy bolsun), rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir: “Iman altmyşdan gowurak bölekden ybaratdyr, utanç-haýa hem imandan bir bölekdir”.

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الجُعْفِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو عَامِرٍ العَقَدِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ بِلاَلٍ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دِينَارٍ، عَنْ أَبِي صَالِحٍ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ ﷺ قَالَ «الإِيمَانُ بِضْعٌ وَسِتُّونَ شُعْبَةً، وَالحَيَاءُ شُعْبَةٌ مِنَ الإِيمَانِ «.

10

4-nji bap

10

4-nji bap

Abdulla ibn ‘Amrdan (Allah olardan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir: “Musulman – bu dilinden we elinden beýleki musulmanlara zyýan bermeýän adamdyr. Muhäjir bolsa Allahyň gadagan eden zatlaryny terk eden adamdyr”.

حَدَّثَنَا آدَمُ بْنُ أَبِي إِيَاسٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي السَّفَرِ، وَإِسْمَاعِيلَ بْنِ أَبِي خَالِدٍ، عَنِ الشَّعْبِيِّ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ ﷺ قَالَ: «المُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ المُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ، وَالمُهَاجِرُ مَنْ هَجَرَ مَا نَهَى اللَّهُ عَنْهُ» قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ: وَقَالَ أَبُو مُعَاوِيَةَ، حَدَّثَنَا دَاوُدُ هُوَ ابْنُ أَبِي هِنْدٍ، عَنْ عَامِرٍ، قَالَ: سَمِعْتُ عَبْدَ اللَّهِ يَعْنِي ابْنَ عَمْرٍو، عَنِ النَّبِيِّ ﷺ وَقَالَ عَبْدُ الأَعْلَى، عَنْ دَاوُدَ، عَنْ عَامِرٍ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ، عَنِ النَّبِيِّ ﷺ.

Sahyh al Buhary yslam dininiň iň ygtybarly hadys ýygyndysydyr. Takmynan 7,275 hadysy öz içine alýan bu eser, Pygamberimiziň sünnetine esaslanyp, musulmanlaryň gündelik durmuşynda ýol görkezijidir.

Möhüm Baglanyşyklar

Sahih al bukhari programmasy

Bir basyş bilen uygulamany göçür we ruhy syýahata başla!